Masaariifta Ilmaha ee Aasaasiga ah

Minnesota waxa ay leedahay habraac ah inta ay tahay masaariifta ilmaha ee la bixinayaa. Waxaa la yiraa taa “saamiyada dakhliga.” Saamiyada dakhligu waxa ay qawintaa masaariifta ilmaha iyadoo eegaysa dakhliga guud ee labada waalidba. Dakhliga guud waa dakhliga oo dhan ka hor inta aan canshuurta laga jarin.

Ka dib kolka waalid walba dakhligiisa la ogaado, labadooda dakhli waa la isku daraa. Wadartooda ayaa waxaa la barbar dhigaa habraac shaxan oo muujiya inta ay le’eg tahay lacagta waalidiinta heerka dakhligaa leh ay ku kharash garaynayaan ilmahooda. Lambarka shaxanka ayaa ka dib loo qaybiyaa labada waalid. Waxaa la qaybiyaa iyadoo lagu salaynayo waalid walba boqolkiiba inta dakhligiisu yahay taa oo isku wada noqonaysa wadarta guud ee dakhliga. Tusaale ahaan, waxaa dhici karta in waalidka midkii uu dakhligiisu yahay 60% wadarta guud ee dakhliga, kan kalena uu yahay 40% uun. Lambarka shaxanka waxaa loogu qaybin 60% iyo 40%.  

Masaariifta ilmaha badanaa waxaa lagu qawimaa cadadka habraaca. Laakiin, xaakimka ama qaaliga qaabilsan waxa uu goyn karaa masaariif ilmood oo ka sareeysa ama ka hooseeysa habraaca iyadoo hadba ku xiran:

• Dakhliga, hantida, kharashka, iyo baahida labada waalid iyo  
• Baahida iyo kharashyada ilmaha.  
   

Tusaale ahaan, waxaa dhici karta in masaariifta ilmaha lagu qawimo heer ka koreeya kan habraacyada hadii ilmahu uu leeyahay baahi gaar ah oo dhanka caafimaadka ama waxbarashada ah. Waxaa dhici karta iyana in lagu qawimo masaariifta heerka ka hooseeya kan habraacyada hadii bixinta cadadka masaariifta ilmaha ee la gooyaa uu ku adag yahay inuu bixiyo qofka bixinaya masaariifta ilmahu.  

Si lagaaga caawiyo inaad ogaado inta ay tahay masaariifta ilmaha ee la amri karaa in aad bixiyo, waxa aad isticmaali kartaa xisaabaha masaariifta ilmaha ee khadka (on-line) ka ee shabakada http://childsupportcalculator.dhs.state.mn.us/ (ingiriisi kaliya).  Waxa aad u baahan tahay inaad ogaato dakhligaaga guud iyo jadwalka waqtigaaga ilmaha aad haysato si aad u isticmaasho xisaabiyahan. Hadii aad isticmaasho xisaabiyaha masaariifta ilmaha ee khadka (on-line) ka  waxa aad daabacan kartaa warqada xisaabta waxa aadna la imaan kartaa dacwada dhagaysiga soo gaynta masaariifta ilmaha.

Si loo qawimo masaariifta ilmaha, maxkamadu waxa ay eegtaa dakhliga guud ee labada qoloba. Dakhliga guudi waa lacagta aad ka kasbato dhamaan ilaha wax kasbiga oo dhan ka hor inta aan canshuurta laga jarin. Dakhliga guudi waxa uu noqon karaa:

• Lacagta dhamaan wixii shaqo ah oo aad haysid oo dhan
• Dakhliga kaa soo gala iskaa u shaqaysiga
• Taakuleynta xilaha (masruuf) ee xilihii hore uu siiyo waalidka
• Qaar ka mid ah manfacyada naafada la siiyo
• Lacagta hawlgabka ama waayeelka la siiyo (marka laga reebo SSI)
• Manfaca shaqaalaha shaqo la’aanta ah la siiyo
• Lacagaha kale ee dakhliga ah ee joogada kuu soo gala sida dakhliga kirada guryaha ama dakhliga dulsaarta dheefta ah
• Manfacyada ciidanka ama u soo halgamayaasha wadanka la siiyo
   

Inta badan, gargaarada dowladu bixiso looma xisaabiyo dakhli ahaan kolka la qawimayo heerka masaariifta ilmaha. Lacagta saacadaha dheeriga ah ee la shaqeeyo marmarka qaarkood waa la xisaabiyaa. Hadii labada waalid mid uu dib u guursado, maxkamadu xisaabta kuma darto dakhliga xilaha cusub.

Marmarka qaarkood waalidku ma awoodo inuu shaqeeyo waayo waxa ay isticmaalaan maandooriyeyaal, ama madaxa ayey ka jiran yihiin ama sida kale ayey naafo u yihiin.  Arrimaha caynkaa ahi kolka ay jiraan, waalidka lama amro in ay bixiyaan masaariif ilmood aan ka ahayn inay leeyihiin dakhli kale. Waalidka naafada ahi waa inuu keenaa qoraalo caafimaad iyo akhbaar kale si ay u cadeeyaan inaysan shaqeyn karin.

Marmarka qaarkood waalidku waxaa uu ka tagaa shaqada, ama waxa ay bilaabaan inay ka shaqeeyaan shaqo lacagteedu ka yar tahay tii hore, ama ma shaqeeyaan sababo kale awgood. Qaar ka mid ah waalidkaa waxaa dhici karta in la amro inay bixiyaan masaariif ilmood oo ku salaysan waxa ay awoodi karaan inay kasbadaan. Arritan waxaa loogu yeeraa “Dakhliga la kari karo.”  Dakhliga la kari karo waxaa la qawimi karaa iyadoo la isticmaalayo tariikhdii hore ee dakhli kasbiga ee waalidka, ama, hadii aysan taariikhi jirin, dakhliga waxaa lagu qawimaa lacagta ugu yar ee lagu shaqeyn karo iyadoo la shaqeynayo 30-saac asbuucii.

Kolka cadadka masaariifta ilmaha la xisaabinayo, waxaa xisaabta lagu daraa inta ay tahay lacagta waalidka bixinaya masaariiftu uu u baahan yahay si uu u dabaro kharashaadkiisa. Arrintan waxaa loogu yeeraa cadadka gaar meel u dhigida is-gargaarka. Lacagta meel gaar u dhigida Is-gargaaridu waa 120% ee habraaca aqoonsiga saboolnimada ee hal qof oo loo qaybiyey 12. Cadadkan waxaa laga jaraa Dakhliga Waalidka si loo ogaado masaariifta ilmaha (“PICS”) ee waalidka masaariifta bixinayaa uu bixinayo (waajib-lagulehe). Cadadka meel gaar u dhigida is-gargaaridu waa $1,458 bishii, laakiin tiradani waa is bedeshaa sannad walba.   

Si aad u ogaato sida gaar meel u dhigidu ay u saamayso cadadka cadadka masaariifta imaha ah, ka jar lacagta gaar u meelu dhigida is-gargaarka PICS ee waalidka. Hadii lambarkani uu ka yar yahay inta ay tahay lacagta ay habraacyadu yiraahdaan waalidku waa inuu ku bixiyo masaariifta aasaasiga ah, garaarka kharashka haynta ilmaha iyo gargaarka kharashka kaarka caafimaad ee ilmaha oo la isku daray, kolkaa cadadka masaariifta ilmaha ah waa la yareyn si kolkaa uu waalidku u haysto kharashka gaar meel u dhigida is-gargaarka.

Hadii dakhliga waalidku uu ka hooseeya cadadka gaar meel u dhigida is-gargaarku, waalidku kolkaa waxa uu bixin uun cadadka ugu yar ee masaariifta ilmaha ah ee la bixiyo:

• Haddii uu jiro 1 ilmo: $50 bishii
• Haddii ay jiraan 2 ilmood: $60 bishii
• Haddii ay jiraan 3 ilmood: $70 bishii
• Haddii ay jiraan 4 ilmood: $80 bishii
• Haddii ay jiraan 5 ilmood: $90 bishii
• Haddii ay jiraan 6 ilmood: $100 bishii

Haddii maxkamaddi ay amarto in waalid uu bixiyo cadadka ugu yar ee masaariifta ilmaha ah ee la bixiyo, waxaa laga soo qaadaa kolkaa in waalidku uusan awoodin inuu bixiyo lacagta ugu soo aada kharashka kaarka caafimaadka ama kharashka haynta ilmaha.

Ogow: Haddii labada waalid midkii uu xabsi ku jiro, kolkaa dakhliga waalidka xiran waxaa loo tixgeliyaa inuu eber yahay waajibna kuma aha inuu bixiyo masaariif.  

Ilmaha hal waalid uu gaarka u dhalay, oo aan ka dhaxayn labada waalid ee dacwada masaariiftu ka dhaxayso waxaa la yiraa “ilmaha aan ka dhaxayn waalidka.” Ilmaha aan ka dhaxayn labada waalidi waxa ay saameyn ku yeeshaan cadadka masaariifta ilmaha ah ee la amrayo. Haddii waalid uu siiyo masaariif ilmo kale oo uu gaar u dhalay, cadadka masaariifta ilmahaa waxaa laga jari waalidka dakhligiisa guud ee bilaha ah. Haddii waalid uu sharciyan mas’uul ka yahay ilmo uu gaar u dhalay, laakiin uusan bixin masaariif ilmood oo maxkamadi ku xukuntay, waalidku waxa uu heli kartaa jaritaanka lacagta loo jaro ilmaha gaarka uu u dhalay. Waalid walbaa waxa uu heli karaa jaritaanka lacagta loo jaro ilmaha gaarka loo dhalo ilaa iyo 6 ilmood. Jaritaankani waxa u yareeyaa waalidka dakhligiisa guud ee bilaha ah kolka la xisaabinayo masaariifta ilmaha ee kiiska cusub. 

Waxaa ka jira 2 qaybood oo ah haynta ilmaha ee Minnesota:

1. Haynta Sharciga ah.
2. Haynta la noolaanta ah.
    

Haynta sharciga ah waxaa loogu yeerikaraa ‘haynta go’aan-gaarida.” Hayntan waxay ku lug leedahay xaqqa gaarida go’aamada waaweyn oo ku saabsan nolosha ilmaha, sida:

• Meesha uu ilmaha iskuulka ka dhiganayo  
• caqiidada
• go’aamada waaweyn ee quseeya daryeelada caafimaad
   

Maxkamadu waxa ay u xukumi kartaa haynta sharciga ah hal ama wada jir ahaan labada waalidba. Haynta Sharciga ah ee la wadaago macnaheedu waa in labada waalidba ay leeyihiin xaquuq iyo waajibaad siman oo ku saabsan go’aamada waaweyn ee ilmaha. Waxa ay u baahan yihiin in ay ku heshiiyaan waxa la sameynayo kolka go’aamo waaweyn in la gaaro loo baahan yahay. Maxkamadu waxa ay jeceshahay in waalidku ay wada lahaadaan haynta sharciga ah ee la wadaago, aan ka ahayn kolka waalidku aysan wada jir uga wada shaqeyn karin gaarida go’aamada ama hadii ay jireen wax dagaal iyo tacadi ah oo waalidka dhex yaal. Haynta Sharciga ah ee kalida ahi macnaheedu waa hal waalid ayaa go’aamada waaweyn gaaraya.

Haynta Gacan ku haynta ah macnaheedu waa la noolaanshaha ilmaha iyo gaarida go’aamadaha maalin walba ah ee ku saabsan daryeelka ilmaha. Haynta gacan ku haynta ah ee kalida ah macnaheedu waa ilmaha inta badan (badanaa) waxa uu la nool yahay hal waalid uun.  Haynta gacan ku haynta ah ee la wadaago macnaheedu waa ilmaha waxa uu la nool yahay labada waalidba waxa uuna waqti la wadaagaa oo u dhaxeeyaa labada waalidba. Haynta gacan ku haynta la wadaago ahi macnaheedu ma aha in waalidku ay la qaadan doonaan waqti is le’eg ilmaha. Jadwalku khasab ma aha inuu is le’ekaado si haynta gacan ku haynta ahi ay u noqoto mid la wadaago. Waqtiga waalidka ayaa maamula inta uu yahay waqtiga waalid kastaa uu la qaadanayo ilmaha.

Haynta sharciga ah iyo mid gacan ku haynta ah
inaba ma ay saameeyaan arrinta masaariifta ilmaha. Cadadka masaariifta ilmahu waxa uu ku salaysan yahay inta uu le’eg yahay waqtiga waalid walbaa uu haysto ilmaha.

Kolka waalidku ay kala baxaan, maxkamadu badanaa waxa ay doontaa in labada waalidba ay ku lug ku yeeshaan nolosha ilmaha. Waqtiga waalidku waa waqtiga waalid walbaa uu la qaato ilmaha. Ma quseeyso arrintani cidda loo xukumo haynta ilmaha ama haynta loo xukumaa caynka ay tahay. Waqtiga waalidku waxaa uu la mid yahay booqashada.

Hadii ilmahu uu inta badan (badanaa) la nool yahay hal waalid, waalidka kale (ee la yiraa  (“waalidka aan ilmaha hayn”) waxaa la siin karaa waqti waalid. Inta qaalibka ah, waalidka aan ilmaha hayni waxa uu helaa ugu yaraan 25% oo ah waqtiga waalidka.  Arritan waxaa la xisaabiyaa iyadoo la tirinayo tirada inta habeen uu ilmaha la hoyday waalidka muddo 2-asbuuc ah. Tusaale ahaan, 25% waxa ay u dhigantaa Sabti iyo Axad dhaaf iyo hayn hal habeen oo kale asbuucii.

Hadii waalidka aan ilmaha hayni uu helo waqti waalid oo ay maxkamadi amartay, waxa uu kolkaa heli maxkamada u xisaabin kharashka waalidka kolka ay qawimayso masaariifta ilmaha. Tani waxa ay kolkaa yareeysaa masaariifta aasaaska ah si xisaabta loogu daro lacagta waalidka aan ilmaha hayni kuu kharash gareeyo ilmaha xiliga waqtigiisa waalidka ilmaha ah. Xisaabinta kharashka waalidka waxa uu ku salaysan yahay tirada inta habeen hoyinta ilmaha ah ee waalid walba uu sameeyo muddo 2-sanno ah.

Hadii hal waalid uu waqti badan oo aan ahayn habeen hoyin uu la qaato ilmo, maxkamadu waxay u xisaabin kartaa in waqtigaasi uu u “dhigmo waqti habeen hoyn” ah laakiin amarka maxkamadu waa khasab inuu u isticmaalo kalmadahaa si loogu xisaabiyo waqtigaa mid u dhigma habeen hoyin.   

Fariin muhiim ah oo ku saabsan Amarada Masaariifta Ilmaha ee la qawimay ka hor bishii Ogoosto 1, 2018
Hadii amarkaaga maxkamada ee masaariifta ilmaha uu ka horeeyey bishii Ogoosto 1, 2018, isku qawimida kharashaadka waalidku waxa uu ku salaysnaa boqolkiiba halkii u ka ahaan lahaa tirada saxda ah ee inta goor ee ilmahu waalidka la hoyday. Taa macnaheedu waa hadii aad heshay amar maxakamadeed oo waqtiga waalidka ah oo ah 10-45% waqtiga (ama 2-6 habeen hoyin ah muddo 2-asbuuc ah), waxaa aad heli u xisaabin kharashyada waalidka ah oo isku mid ah.    

Laga bilaabo  Ogoosto 1, 2018, u xisaabta kharashaadka waalidka waxaa gooya tirada inta habeen ee uu ilmahu la hoydo waalidka, kolkaa, mar walba habeeno badan ilmaha la hoyiyo  waalidka waa mar walba oo ay yaraanayso waajiblaha masaariifta aasaasiga ah ee uu bixinayo. Waxa aad ka arki kartaa in isbedelkan sharcigu uu wax ka bedelayo cadadka masaariifta ilmaha ee aad bixiso adigoo isticmaalaya xisaabiyaha habraaca soo goynta masaariifta ilmaha ee ku jira shabakada (http://childsupportcalculator.dhs.state.mn.us/) (ingiriisi kaliya) waxa aad la hadli kartaa hawl-wadeenkaaga masaariifta ilmaha ee degmadda.

Hadii amarku uu bedelayo ugu yaraan 20% iyo $75 waxa aad ka codsan kartaa maxkamad inay wax ka bedesho (bedelid) amarkaaga masaariifta ilmaha. Eeg “Cutubka 5. Bedelida Amarka Masaariifta Ilmaha ee Hadda Jira” ee bogga 26 naad si aad wax uga ogaato sida loo bedelo amarka masaariifta ilmaha ee maxkamada.

Hadii uu waalidku u baahan yahay inuu bixiyo kharashka haynta ilmaha ah inta ay shaqo ama iskuul jiraan, kharashkaa waxaa wadaagaya labada waalid. Haddii waalidku ay isku raacaan, ama maxkamaddi amarto, hal waalid waa uu hayn karaa ilmaha inta waalidka kale uu shaqo ama iskuul jiro. 

Talaabada koowaad ee qawimida kharashka haynta ilmhu waa ogaanta waxa lagaaga soo goynayo kharashka haynta ilmaha bil walba.  Kharashaadkaasi waa ay isbedeli karaan sannadka dhexdiisa, gaar haan kuwa ilmaha iskuulka dhigta. Waalidka wax ka bixiya kharashka haynta ilmaha waxa uu u baahan yahay inuu keeno cadeyn sida rasiidyo ama warqado kharashka cadeynaya. Akhbaartan waxaa loo isticmaali in lagu ogaado celceliska kharashka haynta ilmaha inta uu yahay.

Tusaale ahaan, hadii waalid uu ku bixiyo $200 bishii haynta ilmaha xilliga iskuulku furan yahay, uuna ku bixiyo $400 bishii xilliga xagaaga ee iskuulku xiran yahay, kolkaa celceliska kharashka haynta ilmahu waxa uu noqon $250 bil walba.

    9 bilood X $200 = $1,800
    3 bilood X $400 = $1,200     
Wadarta sannadka = $3,000

$3,000 sannadka oo dhan ÷ 12 bilood = $250, taa oo noqonaysa celceliska kharashka haynta ilmaha ee bil walba.

Waalidka kale badanaa waxaa uu ka bixiyaa cadad go’an celceliska kharashka haynta ilmaha. Bil walba waxa uu noqon isla in xataa kolka kharashaadku ay kala duwan yihiin. Waalidka siiya lacagta qolada ilmaha haysa waxa uu u baahan yahay inuu si taxadar leh u meekhaamiyo lacagta haynta ilmaha si uu u hubiyo inay ku filnaato ayna waxa bixiso bilaha kharaskhu uu badan yahay, sida xilliga xagaagga oo kale. 

U Qaybinta Kharashaadka Haynta Ilmaha labada Waalid  
Looma wada qaybiyo dhamaan kharashhaad haynta ilmaha labada waalid. Kaliya kharashaadka haynta ilmaha ee la xiriira waalidka shaqada ama iskuulka aadaya ayaa la qaybiyaa. Tusaale ahaan, hadii labada waalid midkood uu go’aansado inuu casho aado uuna ilmaha uga tagto qof u haya oo uu lacag siiyo kolkaa, waalidka kale ma aha inuu la wadaago kharashka ilmo haynta kan kale. Kharashka waxaa la qaybiyaa ka dib kolka la qiyaaso canshuur ugu xisaabinta waalidka kharashaadka haynta ilmaha. 

Si loo dajiyo gargaarka kharashka haynta ilmaha ah, habraacyadda Minnesota waxay marka hore qaybiyaan kharashaadka haynta ilmaha iyadoo lagu salaynayo waalid walba boqolkiiba dakhligiisa ee uu isku darkoodu yahay dakhliga guud ee labada waalidiin. Ka dib waxaa uu qiyaasaa lacagta canshuurta uga soo noqonaysa waalidka kharashaadka haynta ilmaha ku baxa. Ka eeg wixii kale ee akhbaar ah “Cubtubka 2: Sidee ayaa cadadka masaariifta ilmaha ee la bixiyo loo xisaabiyaa?”

Waalidka bixinaya kharashka haynta ilmaha waxaa uu xaq u yeelan karaa lacag canshuur celineed oo gobolka iyo dowladda dhexe ugu soo noqota. Sidaa darteed, habraacyadda Minnesota waxaa ku jira lacagta ah canshuur-celinadaa ka soo noqon karta kolka la xisaabinayo inta ay tahay kharashka ilmo haynta ee uu waalid bixinayo. 

Bixinta masaariifta ilmahu waa ay ku adkaan kartaa waalidka. Hadii aad tahay waalid dan yar ah ilmahaaguna inta badan adiga kula nool yahay, waxaa dhici karta inaad hesho kaalmo kharashka haynta ilmaha ah. Waxa aad ka codsan kartaa kaalmada kharashka haynta ilmaha xafiiska gargaarka ee degmadaada. Hadii aad qaadato manfacyada la yiraa (MFIP) uuna kharashka haynta ilmahu kaa hor taagan yahay inaad shaqayso, la hadal hawl-wadeenkaaga. Qorshahaaga shaqadu waxaa dhici karta inuu u baahdo in lagu daro ka caawinta kharashaadka haynta ilmaha.

Hadii waalidka kale uu helo gargaarka kharashka haynta ilmaha (kaalmo), masaariifta ilmaha ee aad bixiso waxay aadaa gobolka ee lama siiyo waalidka kale. Hadii aadan awoodin inaad bixiso, waydiiso maxkamadu inay dhinto ama “u kaadiso” qaybta aad ka bixiso kharashka kaalmada haynta ilmaha.  U kaadinta bixinta gargaarka macnaheedu waa khasab kuguma aha inaad hadda wax bixisid laakiin waxaa dhici karta in maxkamadu ku tiraa wuxuun bixi mustaqbalka hadii degmada ama waalidka kale uu maxkamad arji dacwo ah geeyo.  

La xiriir hawl-wadeenkaaga masaariifta ilmaha. Haddii kharashka haynta ilmahu uu si weyn isu bedelay ama ilmahaagu mar dambe aan la geyn meel ilmaha lagu hayo, waa inaad ogaysiisaa hawl-wadeenkaaga masaariifta ilmaha is-bedelka. Waxaa dhici karta inaad u baahato inaad ka xareysato dacwo maxkamad si wax loo bedelo (bedel) amarka maxkamadda. Labada waalid kii raba ayaa la xiriiri kara hawl-wadeenka masaariifta ilmaha ama arji xareysan kara. Ka eeg “Cutubka 5. Bedelida Amarka Masaariifta Ilmaha ee Hadda Jira” ee bogga 26 aad, wixii akhbaar kale ah oo ku saabsan sida loo bedelo amar masaariifta ilmaha.

Gargaarka kaarka caafimaadka macnahiisu waa gelinta kaar caafimaad ama mid ilkood ilmaha.  Labada waalid mid walbaa waxa uu bixiyaa qayb ka mid ah kharashka kaarka caafimaad ee ilmaha. Gargaarka kaarka caafimaad sidoo kale macnahiisu waa in waalidku kala qaybsadaan kharashaadka kaarka caafimaadka iyo kuwa ilkaha ee ilmaha kolka kaarku uusan bixin. Labada waalidba waxaa la amri karaa inay siiyaan gargaar kaar caafimaad ah ilmaha.

Hadii labada waalidba ay ka heli karaan kaar caafimaad ama mid ilkood shaqadooda, ama ururkood shaqaale kolkaa xaakimka ama qaaligu wuxuu amraa waalidku inay ilmaha caymis galiyaan. Laakiin kharashka kaarka caafimaadka waa in loo kala qaybiyo labada waalid. Cadadka waalid walbaa uu bixinayaa waxa ay ku xiran tahay dakhliga.

Marmarka qaarkood, labada waalid midkoodna kama heli karo kaar caafimaad shaqada. Ama kaarka caafimaadka ee uu waalidku ka heli karo shaqada ama urur shaqaale aad buu qaali ugu yahay.  Dhowr waxyaabood ayaa dhici karta kolka xaaladahaas oo kale ay jiraan. Hadii xaakimka ama qaaligu uu is yiraa waalidku waa ay awoodaan inay bixiyaan kharashka kaarka caafimaadka, waxa ay amri karaan in waalidku ay galiyaan kaar caafimaad oo jeebkooda ah ilmaha. Laakiin, sharcigu waxa uu yiraa waalidka waxaa kaliya oo la amri karaa inuu lacag ku bixiyo kaarka caafimaadka ee ilmaha hadii uu haysto lacag ku filan oo uu taa ku samayn karo.

Hadii aan wax caymis kaar caafimaad ah aan la heli karin, ilmahuna ay dhici karta inuu xaq u leeyahay kaarka [Medical Assistance (MA)] ama Minnesota Care. Kuwaasi waa barnaamijyo gargaar dowli ah oo ka caawiya bixinta kharashyada kaarka caafimaadka dadka danyarta ah.

Hadii aad aaminsan tahay in ilmahaagu ay dhici karta inuu xaq u leeyahay Gargaar Kaar Caafimaad (Medical Assistance), wac khadka Akhbaarta Masaariifta Ilmaha ee Minnesota (Minnesota Child Support Information Line) si aad u ogaato meesha la tago si loo codsado barnaamijyaddaa. Si aad u hesho telefanka deegaankaaga  wac (651) 431-4400. 

Hadii aad tahay waalidka aan ilmaha hayn ayna kolka aad bixiso masaariifta aasaasiga ah, kharashka haynta ilmaha iyo bixinta gargaarka kaarka caafimaad ay kuu soo harto dakhli ka yar kan meel u dhigida isgargaarka, tus arrintaa xaakimka ama qaaliga si kolkaa ay wax uga bedelaan cadadka masaariifta ah ee aad bixinayo. 

Hadii ilmahu uu helo manfacyada Gargaarka Kaarka Caafimaadka ah (Medical Assistance) waajiblaha waxaa dhici karta in la amro inuu ku bixiyo lacag go’an oo bil walba ah kharashka Kaarka Gargaarka Caafimaad (Medical Assistance).  Cadadka la bixiyaa kolkaa waxa ay ku xiran tahay awooda lagu bixin karo. Laakiin, hadii waajiblahu sidoo kale isna uu helo Gargaarka Kaarka Caafimaadka (Medical Assistance), kolkaa waalidkaasi ma aha inuu wax ka bixiyo kharashka gargaarka kaarka caafimaadka.

Xaakimka ama qaaligu wuxuu sidoo kale u qaybiyaa kharashaadka caafimaad iyo kuwa ilkaha ee ilmaha ee kaarka ama Gargaarka Caafimaad (Medical Assistance) uusan bixin labada waalid. Saamiga uu waalid walbaa bixinayaa waxa ay ku xiran tahay dakhligiisa.

Haddii kaarka caafimaadka markaa wixii ka dambeeya aan la heli karin ama kharashka kaarku uu cadad weyni iska bedelay, u sheeg hawl-wadeenkaaga masaariifta. Haddii amarka masaariifta ilmaha ka hadlayaa oo dhami uu sedex sanno ka yar yahay, maxkamaddu waxa ay bedeli kartaa (bedel) qaybaha kaarka caafimaadka iyo/ama cadadka kiridhidka canshuurta ee ilmaha/mas’uulka laga yahay. Maxkamaddu waa ay sameyn kartaa arrintan iyadoon uga baahan waalidku inay bixiyaan cadeymo cusub oo ku saabsan dakhligooda.

Hase yeeshee, haddii aysan maxkamaddu dib u eegin amarka ugu yaraan sedex sano, maxkamaddu waxa ay mar kale eegi dakhkiga qolyaha hawshu quseeyso waxaana dhici karta inay go’aansado inay wax ka bedesho qaybo kale oo amarka ka mid ah, sidda masaariifta aasaasiga ah ama gargaarka ilmo haynta. Ka eeg “Cutubka 5. Bedelida Amarka hadda Jira ee Masaariifta Ilmaha” ee ku qoran bogga 23 naad ee akhbaarta ku saabsan sidda lagu bedelo amarka masaariifta ilmaha.

Hadii labada waalid midkood uusan u hogaansamin amarka masaariifta ilmaha, waalidka kale waxa uu codsan karaa dacwo dhagaysi dib u eegid ah. Waa khasab inaad ku codsato dib u eegida 6da bilood ee ugu horeeysa.  Ma aha wax iskood u dhaca.  Foomka lagu codsado dib u eegida waxaa uu ku  lifaaqay amarkaaga masaariifta ilmaha. Waxaad kale oo aad ka heli kartaa shabakada (website) maxkamada:

• Gal shabakada www.mncourts.gov
• Riix “Hel Foomam”  (“Get Forms”)
• Riix “Masaariifta Ilmaha”  (“Child Support”)
• Hoos tag ka dibna riix “Arjiga Dib u Eegida” (“Motion for Review”) ee ku hoos jira (Form/Packet Name)
• La soo bax (Download) mid walba oo ka mid ah foomamka liiska ku jira  
   

Kolka dacwada la dhagaysanayo, maxkamadu waxay eegtaa in labada qoloba ay raacayaan xeerarka masaariifta ilmaha, haynta iyo waqtiga booqashada waalidka. Maxkamadu ma ay bedeli karto amarka laakiin waa ay ku ganaaxi kartaa waalidka u hogaansamid la’aanta amarka.

Waaalidka midkii waxa uu ka codsan karaa xafiiska masaariifta ilmaha ee deegaankooda caawimaad ku saabsan masaariifta ilmaha xataa hadii aysan cayr qaadan.

Kolka waalid aan cayr qaadani uu codsado adeegyadda masaariifta ilmaha, 2% ee cadad walba oo la soo qaado ayaa khidmad ahaan loola haraa. Khidmadani waa ay dheer tahay khidmadda sannadlaha ah. Haddii waajib-le uu codsado adeegyo, 2% ayaa waxaa laga goostaa cadadka masaariifta ilmaha ah ee la soo qaado. Haddii waajib-lagu-lehehu uu codsado adeegyo, khidmad ah 2% waxaa lagu daraa cadadka laga soo qaado waalidkaa bixinaya masaariifta. Cadadka khidmadda ah ee 2% ah waxaa la hara gobolka – ee lama siiyo waalidka kale. Hadii waalidku uusan doonayn inuu bixiyo khidmada 2% ah, waxa uu iska xiri karaa kiiska masaariifta ilmaha ah oo dhan – laakiin, kolkaa waa khasab inay masaariifta ilmaha ay kaligood isku dayaan inay qaadaan.  

Hadii waalidka codsada adeegyada masaariifta ilmahu uusan dhawaan cayr qaadan, loona soo qaado lacag ka badan $550 sannadkii oo masaariifta ilmaha ah kolkaa, waalidka waxaa kaloo lagu soo dalaci doonaa $35 oo ah khidmad sannadle ah.

Hadii waalid uu rabo adeeg buuxa oo masaariifta ilmaha ah, kolkaa xafiiska masaariifta ilmahu waxa uu ka caawiyaa waalidka:

• helida amarka maxkamada ee masaariifta ilmaha  
• xaqiijinta aabanimada hadii labada waalid aysan is-qabin kolkii ilmahu uu dhashay aysana waalidku saxiixin Qirashada Waalidnimada (ROP)  
• soo helida waalidka bixinaya gargaarka,  
• qaadida masaariifta ilmaha ama talaabo ka qaadida waalidka diida inuu wax bixiyo,
• Iyo bedelida amarka masaariifta ilmaha.

Waalidka codsada adeegyada masaariifta ilmaha sidoo kale waxa uu dooran karaa ‘ka soo jarida dakhliga uun.” Adeegan, degmada waxa kaliya oo ay mas’uul ka tahay soo qaadida lacagta. Ma ay qawinto, waxna kama ay bedesho mana ay oofiso amarka masaariifta ilmaha. Waa inaad u gaysaa wixii warqado dakhli ka soo jarid ah qolada shaqada ee waalidka kale kaligaa. Khidmada adeegan xadidani waa $15 bishii waxaana lagu soo dalacaa waajiblaha.  

Wixii kale ee akhbaar ah ee ku saabsan adeegyada masaariifta ilmaha, ka akhri warqada xogta aruursan ee gobolka, “Sharaxaada masaariifta ilmaha (IV-D) iyo adeega dakhli ka jarida-uun (Aan Ahayn-IV-D) ee Minnesota.” Ee xiriirka (link) ah: https://edocs.dhs.state.mn.us/lfserver/Public/DHS-2973-SOM.

Kolka degmadu ay furto gal masaariif ilmood ah, waalidka helaya lacagtu waxaa la siiyaa lambar ka qayb gale iyo lambar la yiraa (PIN) si uu galo habka lacag bixinta ee gobolka ee la yiraa “Khadka Masaariifta Ilmaha ee Minnesota.” Kolka maxkamadu ay amarto in la bixiyo masaariif ilmood, waalidka bixinaya masaariifta waxaa la siiyaa lambar (PIN) ah oo isagu leeyahay oo uu ku soo gali karo habka. Labada waalidba waxa ay isticmaali karaan (PIN) ka si ay u helaan akhbaar ku saabsan kiiskooda 24-saac ee maalintii. Waxa aad ogaan kartaa inta ay le’eg tahay lacagta masaariifta ilmaha ah ee kaa maqan, markii ugu dambeeysay ee lacag la bixiyey iyo macaga iyo telefanka hawl-wadeenka masaariifta ilmaha. 

Waxaa jira 2 jid oo lagu heli karo akhbaartan:

1. Waxa aad ka eegi kartaa khadka (online) ka ee http://www.childsupport.dhs.state.mn.us/Action/Welcome (ingiriisi kaliya).
    
2. Waxaad sidoo kale akhbaar aad ka heli kartaa hadii aad wacdo Habka Waxqabadka isku xiran ee Gobolka (IVR System)].  Marka aad wacdo, waxa aad u baahan tahay Lambarka Sooshal Sakuuratigaaga (Social Security) ama lambarka ka qaybgalaha iyo Lambarka la yiraa (PIN) ka. Agagaarka Magaalooyinka (Metro Area), ka wac hay’ada bixinta lacagaha iyo akhbaarta xisaabaadka khadka ah (651) 215-5630, ama 800-657-3890.  Dadka maqalka ama hadalka naafada ka ahi waxa ay wici karaan 711 si ay u helaan adeega laliska warka ee TTY ee Minnesota ama waxa ay isticmaali karaan adeega lalinta warka ah ee ay iyagu rabaan.

Helida Codsiga
Xafiiska masaariifta ilmaha ee degmaddu waa inuu siiyaa adeegyada masaariifta ilmaha waalid walba oo codsada. Hadii codsiga aad codsato adigoo xaadir ah, waa inay isla maalintaaba ku siiyaan codsiga. Hadii aad wacdo ama aad warqad u dirto, waxa ay haystaan 5-cisho oo ay kuugu soo diri codsiga.

Bilaabida Dacwada
Degamaddu waa inay ku bilowdaa hawsha ayna ku go’aansataa waxa ay tahay talaabada xigta ee kiiska 20-cisho gudahood ka dib kolka ay codsiga helaan.

Helida amarka masaariifta ilmaha
Kolka ay degmaddu ogaato cidda waalidka kale uu yahay iyo meesha uu joogo, degmaddu waxa ay haysataa 90-cisho si ay ugu hesho amarka maxkamada ee masaariifta ilmaha ama ay ugu gaysto warqada maxkamada waalidka kale. 

Helida Akhbaarta ku saabsan Lacagaha
Bil walba xafiiska masaariifta ilmahu waa khasab inuu soo diro ogaysiis muujinaya kolka uu xafiisku helay lacagaha masaariifta ah iyo sida ay lacagahaa u qaybiyeen.

Tusaale ahaan, ogaysiisku waa inuu kuu sheegaa

• Inta ay tahay lacagta la soo qaaday
• Inta ay tahay lacagta adiga laguu soo diray
• Iyo inta lacagta uu kala haray xafiiska masaariifta ilmahu.

Soo Dirida Lacagaha Masaariifta Ilmaha
Degmaddu waxa ay haystaa 2-maalmood ka dib kolka lacagtu ay soo gaarto oo ay ugu soo diraan waalidka.  Marmarka qaarkood degmaddu waxa ay ka heshaa lacagta masaariifta ilmaha iyadoo “lacagta canshuurta” dhexda laga qabsanayo. Kolka  “lacagta canshuurta” dhexda laga qabsanayo, hay’ada la yiraa Laanta Dakhliga Canshuuraha Gudaha (IRS)] ama Waaxda Dakhliga ee Minnesota (Minnesota Department of Revenue) ayaa u qaata waalidka lacagtii uga soo noqon lahayd canshuur-celinta masaariifta ilmaha. Hadii lacagtu ay tahay canshuur dhexda laga qabsaday, degmaddu waxa ay haysataa 30-cisho ka dib kolka ay lacagta helaan inay ku soo dirto, kiisaska intooda badan. Ka eeg “U Qaadashada waalidka canshuurtiisa u soo noqonaysa Masaariifta ilmaha (Canshuur qabsiga)” ee ku taal bogga 35 wixii akhbaar ah ee kale. Hadii waalidku ay ku kala nool yihiin gobolo kala duwan, degmaddu waxa ay haysataa 15-cisho oo kale ka hor inta aysan khasab ku noqon inay lacagta diraan.  

Waa muhiim in la xusuunaado in xafiiska masaariifta ilmahu (oo uu ku jiro xafiiska Xeer-Ilaaliyaha Degmaddu) uusan kuu ahayn qareen adiga. Shaqada xafiiska masaariifta ilmahu waa inuu u soo dhiciyo masaariif ilmaha. Xafiiska masaariifta ilmahu waa uu caawin labada waalidba — kan heliya iyo kan bixinaya masaariifta ilmaha. Hadii aad is leedahay waxa aad u baahan tahay qareen si uu u caawiyo dhinacaaga uun kaliya, waa inaad heshaa mid. Waxaa ku jira liis ay ku qoran yihiin xafiisyada Adeegyada Sharciga gadaalka buugan yar ee gacanta.   

Hadii aad is leedahay xafiiska masaariifta ilmahu kama uu soo baxo shuruudaha waqtiyada ee kiiskaaga, waa inaad u sheegtaa taa hawl-wadeenkaaga masaariifta ilmaha. Hadii hawl-wadeenkaaga masaariifta ilmahu uusan shaqo wacan oo ka jawaabida su’aalaha ah uusan qaban, la xiriir kormeerihiisa. Haddii kormeere uusan xalin dhibka:

• U qor warqad madaxa hay’ada masaariifta ilmaha ee degmadaadda (IV-D). Khaas uga hadal waxa khaladka ah ee Qaybta IV-D  ay sameeysay iyo sababta. Ku dar ciwaankaaga, taariikhda iyo lambarka kiiskaaga. Kala har nuqul warqada aad dirayso.
• Hadii dhibka jira aan laguu sharxin adiga ama aan wax looga qaban dhibka 30-cisho gudahood, warqad qor kuna hagaaji: 
  Minnesota Child Support Division
  c/o Department of Human Services
  PO Box 64946
  St. Paul, MN 55164-0946

Hawl-wadeenka ilmahaaga waxaa saaran waajibaad cayiman, waana muhiim in la fahmo waxa ay yihiin waajibaadyadaasi. Si taxadar leh u akhri “Adeegyada Masaariifta Ilmaha ee Degmada” laga bilaabo bogga 13 aad, si kolkaa aad u ogaato waxa dhabta ah ee aad ka fili karto degmadda.

Xusuusnow in hawl-wadeenkaaga hawsha masaariifta ilmahu uusan ahayn la taliye, ama bilays ama maxkamad. Ha ka filin isaga ama iyada inay sameeyaan wax aysan shaqo ku lahayn.

Hawl-wadeenka hawsha masaariifta ilmahu ma uu:

• kaa caawin karo arrimaha haysashada ama waqtiga waalidka ee ilmaha  
• ka dhigi karo nidaamka maxkamada ee degmadaaddu inuu dhaqso u shaqeeyo  
• bedeli karo amarka masaariifta ilmaha la’aanta amar maxkamadeed
• ku siin karo akhbaar ku saabsan shaqada waalidka kale, ciwaankiisa ama wixii telefoonka la isku yiraa
• bedeli karo sharciga
• kaa caawin karo wixii dhibaatooyin ah ee u dhaxeeya adiga iyo waalidka kale

Kolka aad wacdo hawl-wadeenkaaga hawsha masaariifta ilmaha ama aad balan adigoo la leh aad u tago, isku day inaad dhamaan akhbaarta oo dhan iyo su’aalahaagu ay isugu kaa duwan yihiin. Su’aalahaaga iyadoo liis ah sii diyaarso. Hawl-wadeenka hawsha masaariifta ilmahaagu waxa uu hayaa kiisas kale. Hadii uu hawl-wadeenkaagu masaariiftu uu u baahdo inuu ku soo waco, u sheeg waqtiga ugu fiican ee lagu soo wici karo.

Minnesota waxa ay leeday nidaam gaar ah oo quseeya sida loo qaabilo kiisaska masaariifta ilmaha oo la yiraa “habka masaariifta ilmaha ee la ladifay” Habkani waxaa loogu talagalay inuu  fududaado isticmaalkiisu uuna keeno amaro iswaafaqsan oo joogta ah oo masaariifta ilmaha ah.  

Habka masaariifta ilmaha ah ee la ladifay, waalidku waxa ay raaci karaan habraacyada waxa ayna ku heshiin karaan inta ay tahay lacagta masaariifta ilmaha ah ee la bixinayaa. Hadii waalidku aysan ku heshiin karin taa, degmooyinka intooda badan, waxaa jira garnaqsi maxkamadeed oo lagu hor qaado Qaali Masaariifta Ilmaha” goynteeda qaabilsan. Degmooyinka qaarkood, xaakim ayaa dacwada garnaqsiga ah qaada.

Habka masaariifta ilmaha ah ee la ladifay waa khasab in la isticmaalo hadii aad ka hesho  adeegyada masaariifta ilmaha degmadda AYNA arrimaha kiiskiinu ay yihiin uun:

• masaariifta ilmaha
• gargaarada kaarka caafimaadka
• gargaarada hayta ilmaha (child care)
• lacagta ka reebitaanada canshuurta / kiridhiyada lacagta canshuurta ku soo noqoda ee ilmaha
• oofinta amarka bixinta xaqqa meherka, hadii lagu daray masaariifta ilmaha  

Qaar ka mid ah dagmooyinku sidoo kale waxa ay u isticmaali karaan habka la ladifay

• aabanimada
• yasida amarka maxkamada ee masaariifta ilmaha

Ma isticmaali kartid habka dedejinta hawlaha ah haddii aad doonayso in maxkamaddu ay xukunto arrimo kale sidda:

• haynta ilmaha, ama waqtiga waalidka (booqashada)
• dagaalka qoyska dhexdiisa ka dhex dhaca
• arrimo hanti la xiriira

Si  loo bilaabo habka, labada waalid kii raba ayaa u qoran kara codsi qoraal ah oo adeegyada ku saabsan xafiiska masaariifta ilmaha. Wac xafiiska degmadaada si aad uga hesho ciwaan aad warqadda ku hagaajiso. Si aad u hesho akhbaarta laga xiriiro xafiiska masaariifta ilmaha ee  degmadaadda, wac Khadka Akhbaarta Masaariifta ilmaha ee (651) 431-4400, ama booqo shabakada (website) Waaxda Adeegyada Bulshada (Department of Human Services). 

Hadii xafiiska masaariiftu uu diido codsigaaga aad ku codsanayso caawimaadood, la tasho qareen. Waxaa dhici karta inaad hesho qareen lacag la’aan ah si uu kuu caawiyo. Ka wac xafiiska gargaarka dhanka sharciyada (legal aid) khadka ah 1 (877) 696-6529.

Ogow: Habka masaariifta ilmaha ee la ladifay waxa uu leeyahay xeerar khaas ah oo iyaga u gaar ah. Buugan yar ee gacantu waxa uu ku siin ra’yi guud oo ku saabsan habka. Laakiin, hadii aad bilaabayso ama ka jawaabayso dacwo, waxa aad u baahan tahay inaad wax walba aad si sax ah u sameyso. Akhbaar kale oo dheeraad ah ayaa waxaa laga heli karaa shabakada (website) maxkamada ee ah, thttp://www.mncourts.gov/Help-Topics/Child-Support.aspx (ingiriisi kaliya).

Kiisaska masaariifta ilmaha ahi waxa ay ku bilowdaan u geynta warqadaha maxkamada ee la yiraa u Yeerida iyo Ashtakada waalidka kale. Ashtakadu waa inay lahaayo akhbaar faah-faahsam oo ku saabsan labada waalidba dakhligooda iyo kharashkooda. Waalidka kale sidoo kale waa in loo “geeyaa” foomka codsiga garnaqsiga iyo dhaarta gargaaraysa kolkaa ka dibna maxkamada laga xareeyo.

Hadii aad la shaqeynayso degmada, iyaga ayaa kuu qoraya dhamaan warqada maxkamada oo dhan una gaynaya qofka kale. Waxaa dhici karta inay ku waydiiyaan adiga akhbaar ku saabsan waalidka kale, sida ciwaankiisa, lambarka telefankiisa ama meesha uu ka shaqeeyo.   

• Waalidka kale waa inuu uga soo jawaabaa qoraal ahaan u Yeerida iyo Ashtakada la xiriirta masaariifta ilmaha 21-cisho gudahood hadii aan wax balan gar garnaqsi ah aan la qaban. Hadii balan garnaqsi ah la qabto, waa inuu ku soo xareystaa jawaab-celintiisa 7-cisho ka hor waqtiga garnaqsiga. 

Habka la ladifay, waalidku waa inuu soo jawaabaa isagoo soo xareysanaya Jawaab-celin soona buuxinaya kuna soo celinaya maxkamada codsiga foomka garnaqsiga. Nuqul labadaba ah waa in loo geeyaa waalidka kale, iyo degmadda. 

Hadii aan wax jawaab-celin ah laga sameyn Ashtakada 21-cisho gudahood, kiiska waxaa la qaadi la’aanta qofkii la soo eedeeyey. Taa macnaheedu waa qaaliga qaadaya dacwada masaariifta ilmaha waxa uu soo saari amar ku salaysan akhbaarta ku qoran Ashtakada iyo wixii kale ee dukumiintiyo ah ee gargaaraya ashtakada ee loo geeyey waalidka kale.

Waa khasab inaad hesho garnaqsi hadii:

1. Waalidka kale uusan soo jawaabin aysana maxkamaddu hayn akhbaar ku filan si ay u soo saarto Ama
                         AMA
2. Waalidka kale waa soo jawaabay laakiin waalid kuma heshiin karin masaariifta ilmaha   

Dacwada garnaqsiga ah waa in lagu qabtaa 60-cisho gudahood kolka waalidka kale loo geeyo warqadaha ashtakada. Waalidka bilaabay codsiga waa inuu maxkamada ka codsadaa waqti yo maalin dacwada garnaqsiga ah la qaadayo, ka dibna uu u sheegaa dhamaan qolyaha kale oo dhan. Labada waalidba waxa ay heli ogaysiiska waqtiga iyo maalinta dacwada la qaadayo.

Labada waalidba waxa ay xaq u leeyihiin inay joogaan maxkamada garnaqsiga. Intii uu cudurka Covid-19 dillaacay, inta ka badan dhagaysiga dacwooyinka waxaa lagu qaadaa khadka fiidyowga iyadoo meelo kala fog-fog la kala joogo. Inta badan dhagaysiga dacwadaha masaariifta ilmaha ah waxaa la qabtaa KALIYA iyadoo meelo fog-fog la kala joogo. Hubi inaad si taxadar leh uga eegto ogaysiiska dacwo dhagaysiga taariikhda, waqtiga, iyo goobta saxda ah ee dacwo dhagaysiga. Ka eeg shabakada (website) Maxkamadda wixii kale ee akhbaar ah ee ku saabsan u diyaar-garowga dhagaysiga dacwada ee khadka lagu qabto iyadoo meelo kala fog-fog la kala joogo: Minnesota Judicial Branch - Remote Hearings | Minnesota Judicial Branch (mncourts.gov).

La imow daliilo cadeynaya xaaladaada dhaqaale. Waxa aad siin kartaa akhbaartan maxkamada ka hor qaadida dacwada. La imow wixii cusub ee ku soo kordha wixii daliilo ah ee aad horey maxkamada ugu soo dirtay. Sida, hadii aad jaa horey maxkamada ugu dirtay jeeg dabadood, la imow dacwada garnaqsiga ah dabada jeegtii ugu dambaysay ee aad qaadatay.  

La imow afar nuqul oo ah mid walba oo waxyaabahaa ah (hadii aad hayso). Hal nuqul adigu naftaada ula har, nuqulada kalena sii qaaliga, waalidka kale iyo xafiiska masaariifta ilmaha.

1. Cadeyn ah dakhligaaga. La imow jeegtaada dabadoooda ee 3-dii-bilood ee la soo dhaafay ama cadeyn qoran oo dakhligaaga ah.
    
2. Canshuur-celinta dowlada dhexe iyo tan gobolka ee labadii sano ee la soo dhaafay, oo ay weheliyaan wixii dukumiintiyo kale ah ee la heli karo sida foomamka W-2s ama 1099
    
3. Cadeyn qoran oo ah wixii lacag ah ee ikhtiyaar loo siiyey ilmaha labada waalid ka dhaxeeya (ilmaha ay labada waalid wada dhaleen)
    
4. Hadii aad siiso masaariif ilmo aad adiga gaar u leedahay, cadadka lacagta masaariifta ilmaha ah ee aad siiso ilmaha kale. La imow nuqul ah amarkii maxkamada ee ugu dambeeyey ee masaariiftaa hadii aad hayso.
    
5. Cadadka xaqqa xilaha (meher) ee aad bixiso ama aad hesho. La imow nuqul amarkii maxkamada ee ugu dambeeyey hadii aad hayso.
    
6. Kharashaadka bishii. Qor liis ah celcelis ahaan kharashka bishii kugu baxa ka dibna la imow maxkamada garnaqsiga.
    
7. Inaad ka heli karto kaar caafimaad ama kaar ilkood shaqadaada ama ururkaaga shaqaale iyo in kale iyo inta kharashkoodu yahay. Oo ay ku jiraan khasiraadyada kaarka halka qof ah, hal qof iyo ilmo(aha), iyo kaar qoys oo dhan ah, haddii shaqadaadu ay bixiso iyada.
    
8. Khasiraadyada kaarka caafimaadka iyo kan ilkaha ee ilmaha ee uusan bixin kaarku ama gargaarada dowladdu aadna rabto in waalidka kale uu kaa caawiyo bixintooda.
    
9. Inta ay tahay lacagta aad ku bixiso haynta ilmaha (child care). Kala imow oraah bixiyahaaga daryeelada haynta ilmaha ama wax kale oo cadeyn ah oo qoran oo sheegaysa inta ay tahay lacagta aad bixisaa.
    
10. Hadii aad isticmaashay xisaabiyaha masaariifta ilmaha ee khadka (online) ee http://childsupportcalculator.dhs.state.mn.us/ (ingiriisi kaliya), la imow dacwada garnaqsiga warqada aad ka daabacatay xisaabiyahaa.  
    
    Ogow: Maadaama dhagaysiga dacwadaha masaariifta ilmaha lagu qaado iyadoo meelo kala fog-fog la kala joogo muuqaal baahiyaha (Zoom), waa inaad la xiriirto Maamulka Maxkamadda si kolkaa daliilahaaga loogu gudbiyo maxkamadda iyadoo la adeegsanayo aalad koronto ah. Maxkamaddahu waxa ay adeegsanayaan iminka hab cusub oo la yiraa MNDES si ay u maareeyaan daliilaha aaladda korontada ku shaqeeya ah ee la soo gudbiyo ka hor, xilliga iyo ka dib dhagaysiga dacwada ee maxkamadda. Tani waa jidka ugu fudud ee loo siin karo daliilahaaga maxkamadda. Akhbaar ku saabsan habka MNDES waxaa laga heli karaa barta Minnesota Judicial Branch - Preparing Evidence | Minnesota Judicial Branch (mncourts.gov) 

Bilowga dhagaysiga dacwada, xaakimku waxa uu sharxaa ujeedadda dhagaysiga dacwada iyo waxa dhici inta dacwaddu socoto. Xaakimku waxa uu eegi cidda xaadir ku ah maxkamada, iyo inay waalidku isku raacsan yihiin wax xog ama arrimo ah oo quseeya dacwada. Waa ra’yi fiican inaad la hadasho waalidka kale ka hor dacwada dhagaysigeeda si aad u eegto inaad isku raaci kartaan wax qayb ka ah amarka masaariifta ilmaha loo soo goynayo ah ee la soo jeediyey.

Soo bandhigida dacwadaada
Marka xigta, waalid walbaa waxa uu heli fursad uu ku siiyo akhbaar qaaliga. Taa waxa aad sameyn kartaa adigoo maxkamada horteeda ka hadlaya, ama iyadoo dad makhraatiyaal ahi ay maxkamada horteeda makhraati ka furi ama adigoo siinaya dukumiintiyo qoraal ah qaaliga.

Ogow:  Haddii aad qorshaynayso inaad u soo bandhigto qoraalo maxkamadda xilliga dhageysiga dacwada garnaqsiga ah, waa inaad ka siiso qoladda kale nuqulo qoraaladaa ugu yaraan 7-cisho ka hor maalinta dhagaysiga dacwada. Haddii aad qorshaynayso inaad maxkamada hor keento makhraatiyaal kale oo adiga aan ahayn, sidoo kale waa inaad qoladda kale siiso ogaysiis ah magaca iyo ciwaanka qof walba oo makhraati ah. Waa khasab inaad sidoo kale aad siiso ogaysiiskan ugu yaraan 7-cisho ka hor waqtiga dhageysiga dacwada. Haddii aad qorshaynayso inaad u keento qoraalo maxkamada, hubi inaad keento nuqulo badan oo kugu filan si kolkaa qaaliga, waalidka kale iyo dadka xafiiska maamulka masaariifta ilmahu ay dhamaan uga helaan hal nuqul. Waxaa dhici karta in qaaligu uusan kuu ogolaan inaad soo bandhigto qoraalo haddii aadan horey u sii siin qoraaladdaa qolada kale 7-cisho ka hor. Ka eeg ogaysiiska ku saabsan Habka Daliilo ku Soo Bandhigada Kumbuyutarka (MNDES) boggan iyo sidda loogu soo gudbiyo daliilaha dhagaysiga dacwada ee khadka.

Qaaligu waxa uu ka codsan in labada waalid midba mar hadlo. Marka ugu horeeysa, labada waalid midkood ayaa lagu dhaarin inuu runta sheegayo ka dibna u sheega qaaliga xaaladiisa dhaqaale. Taa waxaa la yiraa makhraati furid. Qaaligu waxaa dhici karta inuu su’aalo waydiiyo  waalidka inta u makhraatiga furayo oo uu hadlayo. Kolka hal waalid uu dhamaysto hadalkiisa, qaaligu kolkaa waxa uu siin waalidka kale fursad uu su’aalo uga waydiiyo waalidka hadlay waxa uu ka hadlay. Waalidka hadlay kolkaa waxa uu u yeeri ciddii makhraati u ah ee uu haysto.     

Kolka waalidka koowaad uu hadalkiisa dhamaysto, kolkaa waalidka kale ayaa markiisa hadalka la siin. Waalidka kale waxa uu raaci isla talaabooyinkii uu waalidkii koowaad raacay. Waalidka kale waa la dhaarin ka dibna makhraati ayuu furi. Isaga ama iyadu waxa ay heli fursad ay ku siiso akhbaar qaaliga, uga jawaabto su’aalo, ayna maxkamada ku hor keento cidii kale ee makhraati u ah ee ay haysato.

Xafiiska masaariifta ilmaha waxaa wakiil ka noqonaya xilliga dacwada garnaqsiga ah qareen ka tirsan xafiiska xeer-ilaaliyaha degmada. Qareenka ka socda xafiiska xeer-ilaaliyaha degmaddu labada waalid midna wakiil kama ah. Qareenka xeer-ilaaliyaha degmaddu waxa uu waydiiyaa su’aalo labada waalidba waxa uuna siiyaa akhbaar qaaliga.

Talooyinka ku saabsan sida maxkamada makhraatiga looga furo
Ha hadlin hana carqaladeyn hadalka kolka aysan ahayn markaaga aad hadlayso.  

Ha ka hadlin arrimo kale oo aan ka ahayn masaariifta ilmaha sida haynta ilmaha ama waqtiga waalidka. Xusuusnow, qaaliga masaariifta ilmahu ma laha awood uu ku go’aansado arrimo kale oo aan ka ahayn masaariifta ilmaha, kharashka kaarka caafimaadka, kharashka haynta ilmaha, lacagta ka reebitaanada canshuurta/kiridhidyada lacagta canshuurta ku soo noqota ee ilmaha xilliga dhagaysiga dacwooyinka garnaqsiga ah.

Intii aad awoodo akhbaartaada qoraal ka dhig. Si kolkaa aad ugu siiso akhbaarta qaaliga si dhaqso ah aadana u kala hilmaamin.   

Go’aanka
Qaaligu wuxuu gaaraa go’aan afka ah inta dacwada dhagaysigeedu socdo ama wuxuu yiraa waa ‘aan ka soo tashan arrinta.” Hadii qaaliga uu yiraa arrinta, isaga ama iyada waxa ay ku qaadan waqti ay uga soo farakaan arrinta ayna amar qoraal ah soo saaraan marka dambe.

Marmarka qaarkood, qaaliga waxa uu yiraa dacwaddu waa ay sii furnaan muddo cayiman si kolkaa ay qolyaha kale ugu soo diraan akhbaar dheeraad ah Qaaliga ka hor inta uusan go’aan gaarin. Kolkii kiiska la go’aansado qaaligu wuxuu boostada u soo dhigaa mid walba labada waalid amarka go’aanka qaaliga ee masaariifta ilmaha. Qaaligu waa inuu ku soo diraa amarka 30-cisho gudahood kolka uu kiisku xirmo.  

Hadii amarka uu wax khalad ahi ku jiro, labada waalid kii raba ayaa xareysan kara “Codsiga Saxida Khaladka Yaryar.” Ka xareyso codsiga caynkan ah ee lagu saxayo khaladaadka yaryar, sida magac khalad loo qoray ama khalad xisaabta sida loo dajiyey ah, sida tirooyinka khalad la isugu daray. Codsiga caynkan ah waxa aad xareysan kartaa markii aad rabto. Laakiin waa inaad u gaysaa codsigaaga waalidka kale ka dibna aad ka xareysaa maxkamada. Qaaliga amarka soo saaray ayaa dib u eega kiiska. Badanaana ma aha in dacwo garnaqsi ah la qabto. 

Hadii labada qolo midkood uusan ku qanacsanayn amarka, waxa ay xareysan karaa waxa la yiraa “Codsiga Dib U Eegida.” Waa inaad ku xareysataa codisga caynkan ah 21-cisho gudahood ka dib kolka aad amarka hesho. Waalidka codsaday in amarka dib loo eego waxa uu kala dooran in qaali ama xaakim maxkamada degmadda ka tirsan uu dib u eego amarka Badanaa ma aha in dacwo garnaqsi ah la qabto. Ma siin kartid akhbaar cusub maxkamada hadii xaakimka ama qaaliga uusan kaa codsan.

Racfaan waa aad ka qaadan kartaa go’aanka xaakimka. Racfaanku waa kolka aad ka codsanayso maxkamad kale inay dib u eegto go’aanka xaakimka. Maxkamadan waxaa la yiraa Maxkamada Racfaanada. Degdeg u samee arrintan! Waxaa jira waqti gaar ah oo cayiman oo quseeya arrintan. Xareysiga racfaanku waa uu adkaan karaa. L a tasho qareen si aad u eegto hadii ay tahay inaad racfaan xareysato iyo hadii kale. Waa inay jirtaa sabab sharciga ah oo la cuskanayo kolka racfaanka laga qaadanayo go’aanka xaakimka. Tusaale ahaan, hadii xaakimku uusan u hogaansamin sharciga oo kale.

Akhbaarta iyo foomamka loo baahan yahay:  

• Gal shabakada (website) maxkamada: www.mncourts.gov/CourtOfAppeals.aspx (ingiriisi kaliya).
• Riix “Foomamka Maxkamada Racfaanka & Tilmaamaha” “(Appellate Forms & Instructions) “Dacwoodaha kaligii iska wakiilka ah” (for self-represented litigants)”

Hadii waalidka ilmaha haystaa uu cayr qaato sida MFIP, (Medical Assistance) ama (Minnesota Care), ama laga gargaaro haynta ilmaha (child care), gobolku waxa uu caawinayaa kolkaa gargaarida ilmaha waalidkaa. Kolkaa waalidka ilmaha haya ee qaata cayrtu waa inuu:  

1) “ku wareejyo” ama uu siiyo xaqqa helida masaariifta ilmaha gobolka si dib loogu bixiyo gargaarkii la siiyey iyaga iyo

2) ka caawiso degmada inay ogaato cidda waalidka kale ee ilmahu tahay si loo gooyo amar masaariifta ilmaha.

MFIP – hadii aad hesho lacag cadaan ah oo (MFIP) ah, xafiiska masaariifta ilmaha ayaa soo qaada masaariifta ilmaha ka dibna adiga kuu soo dira.

Hadii masaariifta ilmaha ee la bixiyaa halkii ilmood ay ka badan tahay $100 bishii ama $200 labada ilmood iyo wixii oo ka badan, waxa ay kolkaa kaa yareyn cadadka MFIP ka ee aad qaado oo halkii doolaar oo masaariif ahba doolar ayaa looga jari. Yareynta MFIP ku waxa ay dhici labo bilood ka dib kolka masaariifta ilmaha la soo qaado.  Tusaale ahaan, hadii aad hal ilmood haysato, aadna caadiyan qaadato $300 oo (MFIP) cadaaan ah, kolkaa hadii ay degmaddu soo qaado $150 oo masaariifta Ilmaha ah bisha Maajo, lacagtaada (MFIP) ka waxaa laga jari $50 bisha Luulyo.  Hadii aad 3 ilmood haysto, ayna degmaddu soo qaado $250 oo masaariifta ilmaha ah bisha Maajo, kolkaa (MFIP) waxaa laga jari $50 bisha Luulyo.  Hadii ay degmaddu kaliya soo qaado $200 bisha Maajo, kolkaa (MFIP) bisha Luulyo waxba laga jari maayo.

Kaalmada Haynta Ilmaha (Day Care) - Hadii lagaa bixiyo kharashka haynta ilmaha, maxkamadu waxa ay amri in masaariifta ilmaha la siiyo degmadda.

Gargaarada Caafimaad (Medical Assistance) ama (Minnesota Care) – Hadii adiga ama ilmahu Aad heshaan Gargaar Caafimaad (Medical Assistance), maxkamadu waxa ay amri in lacagta loo soo gooyo gargaarka kaarka caafimaad la siiyo degmadda. 

Degmaddu waxa ay ka codsan kartaa maxkamada amar ah in waalidka bixiya masaariifta ilmahu uu dib u bixiyo wixii gargaar dowladeed ah ee waalidka ilmaha hayaa uu qaatay 2-dii- sanno ee la soo dhaafay.   

Hadii waalidka ilmaha hayaa uu joojiyo qaadashada Gargaarada Caafimaadka (Medical Assistance), (MinnesotaCare), ama gargaarada haynta ilmaha, kolkaa gargaarada caafimaadka ama qaybta kuwa haynta ilmaha waxaa toos loogu diraa waalidka ilmaha haya. Degmaddu wali lacagta iyada ayaa soo qaadi, laakiin waxa ay u dirtaa waalidka ilmaha haya. Wixii kharash gargaar kaar caafimaad ah ama gargaar hayn ilmo ah ee la isugu leeyahay bilihii waalidka ilmaha hayaa uu qaadanayey gargaarka dowladda awgood waxa ay aadi degmadda. 

Hadii aad tahay labada waalid kan aan ilmaha hayn aadna gargaar dowladeed hesho,  gargaarka dowladda ee aad hesho looma xisaabinayo dakhli ahaan kolka la xisaabinayo inta ay tahay lacagta aad ku bixinayso masaariifta ilmahu. Hase yeeshee, waxaa dhici karta inaad wali bixiso wuxuun masaariif ilmood ah iyadoo hadba ku xiran nooca gargaarka ah ee aad hesho iyo awoodaada aad ku kasban karto dalkhli.

Hadii aad qaadato cayr, aadana doonayn in degmaddu ay kuu soo qaado masaariif
Xaaladaha qaarkood, kolka waalid uu horey ugu tacadiyey, u xoogay ama uu u khashkhashay waalidka kale, kolkaa dacwada sharciga ah ee masaariifta ilmaha ahi waxaa dhici karta inay uga darto xaaladaa. Hadii arritan oo kale oo dhab ah ay adiga ku haysato, waydii hawl-wadeenkaaga masaariifta ilmaha waxa la yiraa “uga reebida sababta fiican.” Hadii aad leedahay waxa la yiraa uga reebida sababta fiican, kolkaa degmaddu kuma furi karto dacwo masaariif ilmo ka soo qaadid ah waalidka kale la’aanta ogolaanshahaaga. Waalidka ilmaha hayaa waxaa uu codsan karaa waxa la yiraa uga reebida sababta fiican, hadii uu rumaysan yahay in furida dacwada masaariifta ilmaha ay kuu keeni karto waxyeelo jireed ama mid caadifadeed isaga ama ilmaha.    

“Uga reebida sababta fiican” waxa ay socotaa 1 sanno. Ka dib 1 sanno hay’ada masaariifta ilmahu waxa ay dib u eegi kiiska si ay u eegto in helida masaariifta ilmahu ay wali u keeni waxyeelo jireed ama mid caadifadeed adiga ama ilmaha. 

Hadii aad ka qabto wax walaac ah amaankaaga ama amaanka ilmahaaga, waxaa jira caawimaad aad heli karto. Khadka Hay’ada la yiraa (Day One Minnesota Crisis Hotline) waxaa la heli karaa 24-saac ee maalinta waana (866) 223-1111. 

Hadii AADAN gargaar dowlada ka helin aadna rabto caawimaad ah helida masaariifta ilmaha
Kala xiriir xafiiska masaariifta ilmaha ee degmadadda wixii war ah ee ku saabsan masaariifta ilmaha kalana hadal iyaga siyaabaha ay kaaga caawin karaan inaad si amaan ah ku hesho masaariifta ilmaha. 

Hadii aad ka qabto wax walaac ah amaankaaga ama amaanka ilmahaaga, wac Khadka Hay’ada (Day One Minnesota Crisis Hotline) 24-saac ee maalintii oo dhan furan ee ah (866) 223-1111 ka dibna waydii khayraadyo laga heli karo deegaankaaga. Khayraadyada loo fidiyo dadka tacadigu ku soo gaaro dagaalada qoyska dhexdiisa ahi waxa ay kaa caawin karaan adiga arrimo amaanka la xiriira oo ay ku jiraan siyaabo si amaan ah loogu heli karo masaariifta ilmaha.

Marmarka qaarkood waalidka ilmaha hayaa ma uu oga meesha uu jiro waalidka kale. Hadii aadan aqoon meesha uu jiro waalidka kale degmaddu waxa ay eegi kartaa waxyaabaha sida diiwaanada canshuurta iyo shaqada si ay isugu daydo inay helaan qofka kale.

Degmaddu waxa ay isku dayi inaad soo hesho meesha uu waalidkaasi ku nool yahay, iyo waliba meesha isaga/iyada lacagi ka soo gasho. Hadii qofkaasi uu ku nool yahay gobol kale, degmaddu waa inay bilowdo inay la shaqeyso xafiiska masaariifta ilmaha ee gobolkaa kale. Hadii aysan soo heli karin waalidka kale, waa  khasab inay isku dayaan mar kale 3-dii biloodba mar ama markiiba hadii ay helaan akhbaar cusub. 

Degmaddu waa inay isku daydaa inay ugu gayso waraaqaha maxkamada waalidka kale 30-cisho gudahood kolka la soo helo. Kolka warqada maxkamada loo geeyo waalidka kale, degmaddu waa inay heshaa amar maxkamadeed oo sheegaya in qofku uu yahay waalidka ilmaha ama laga qaado dhiig cadeynaya in qofku uu yahay waalidka ilmaha.   

Ka gelida masaariif ilmood waalid ku nool gobol kale waa ay dhib badan tahay hadii waalidkaasi uusan doonayn inuu bixiyo. Minnesota (iyo gobolada kaleba) waxa ay si joogta ah u cusboonaysiiyaan sharciyadooda si ay isugu dayaan inay fududeeyaan in laga helo masaariifta ilmaha gobol kale. Degmooyinka waaweyni waxa ay leeyihiin hawl-wadeeno qaabilsan kaliya ka shaqeynta kiisaska gobolka dibadiisa ah. 

Waxaa jira kolal Minnesota aysan goyn karin masaariifta ilmaha sababtoo ah waalidka la rabo inuu bixiyaa masaariifta waxa uu ku nool yahay gobol kale. Kiisaska caynkaa ah, Minnesota waa inay waydiisataa gobolka kale caawimaad ku saabsan goynta iyo soo qaadida masaariifta ilmaha. Hadii gobol kale uusan la shaqeyn ama habkiisa arrintan quseeyaa ay hawshu ka badan tahay, waxa ay qaadan muddo dheer.   

Hadii waalidku ay ku kala nool yihiin gobolo kala duwan, gobolka raadinaya inuu helo masaariifta ilmahu waxa uu haystaa 20-cisho ka dib kolka uu soo helo waalidka kale inuu ugu diro gobolka waalidkaa codsi gargaarid iyo akhbaarta ay ka hayaan waalidkaa. Gobolka kalena waxa uu haystaa 10-cisho uu ugu dirayo codsiga degmadda saxda ah ama uu dib ugu soo celinayo gobolkii koowaad hadii waalidkii uusan halkaa joogin. Gobolka raadinaya masaariifta ilmahu waa khasab inuu u diro gobolka kale wixii cusub ee akhbaar ah ee uu soo helo 10-cisho gudahood kolka ay helo.    

Dakhli ka reebida tooska ahi macnaheedu waa cadadka masaariifta ilmaha ah waxaa laga soo gooyaa jeega shaqada ee waalidka. Amar walba oo maxkamadeed oo masaariifta ilmaha ahi waa khasab inu lahdaado amar dakhli ka reebid, aan ka ahayn:

• in qolyahu iyagu ku heshiiyaan inaysan isticmaalin dakhli ka reebida tooska IYO
• in xaakimka ama qaaligu uu ku raaco inaysan u baahnayn inay isticmaalaan dakhli ka reebida IYO
• waajiblahu uusan qaadan gargaar dowladeed.  

Degmadda ayaa gaarsiisa qolada shaqada in laga rabo inay bilaabaan ka reebida cadadka lacagta ah ee masaariifta ilmaha jeega shaqada ayna lacagta u soo diraan degmadda. Kolkaa ka dib degmaddu adiga ayey kuugu soo diri 2-cisho gudahood. Hadii aad haysato amar hore oo maxkamadeed oo masaariifta ilmaha ah oo aan dhawaan wax laga bedelin, amarka ka reebida dakhligu waxaa laga yaabaa inuusan qayb ka ahayn amarkaaga masaariifta ilmaha. Hadii aysan qayb ka ahayn amarkaaga waxa aad codsan kartaa marka xigta ee aad maxkamada tagto si aad u bedesho (bedelid) amarkaaga.

Ma inaan adeegsadaa dakhli ka reebida tooska ah?  
Waalidku waxa uu ka codsan karaa xaakimka ama qaaliga inuu u ogolaato in waajib-lagulehu uu toos u siiyo waajiblaha lacagta masaariifta ilmaha ah.   

Hadii aad waydiisatay adeegyo degmadda si ay kaaga caawiso masaariifta ilmaha kaliya maxkamadu waxa ay ogolaataa toos lacag u siinta hadii waalida ilmaha hayaa uusan qaadan gargaar dowladeed uusana doonayn in degmaddu inay sii wado inay siiso adeegyada iyo in mid ka mid ah waxyaabahan soo socdaa uu jiro:  

• maxkamada waxa ay haysaa sabab fiican oo loo joojinayo ka reebida (ka soo goynta lacagta jeega shaqada) iyo in taasi ay maslaxo fiican u tahay ilmaha  
  AMA
• in labada waalidba ay saxiixaan heshiis muujinaya sida lacagta loo bixinayo. Heshiiska waa in ay maxkamadu dib u eegtaa

Hadii aysan u fidinayn adeegyo degmadu maxkamadi kaliya waxa ay ogolaataa toos lacag u siinta hadii:

• waajiblahu uusan qaadan gargaar dowladeed iyo
• hadii waalidku uu saxiixo heshiis qoraal ah

Hadii aad haysato amar ah lacag toos u siin waalidka kalena uu diido bixinta masaariifta, waxa aad xareysan kartaa dacwo aad ku codsanayso in ka jarid lacagta jeega laga jarayo la bilaabo. Si ay u amarto lacagta dakhli ka jarida ah, maxkamaddu waa khasab inay marka hore ay go’aamiso in waalidka kale uusan joogto u bixin masaariifta ama uu ku hanjabay inuu joojinayo bixinta lacagta masaariifta ah. 

Muddo intee le’eg ayey qaadan inaan ku helo lacagta dakhli ka reebida tooska ah?
Qolada shaqadu waxa ay haysataa 7-cisho laga bilaabo maalinta ay reebto dakhliga masaariifta ilmaha inay ku soo gaarsiiso xarunta qabashada lacaga ee gobolka. Gobolku kolkaa waxa uu haysan 2-cisho oo adiga uu kugu soo gaarsiin lacagta. Qolada shaqada waxaa sidoo kale dhici karta inay haysato 14-cisho oo hawsha dakhli reebida ay ku sameyn karto si kolkaa lacagta masaariifta ilmaha ay si joogta ah ugu aado gobolka. Hadii waalidka kale uu shaqada bedesho, kolkaa waxaa dhici karta inay jiri doonaan waqti uusan nidaamku u shaqeynayn sidii la rabay.

Hadii aad helayso amar masaariifta ilmaha oo cusub ama la bedelay, waxaa dhici karta inay ku qaadato dhowr asbuuc inuu saxiixo uuna ka dhigo taabagal xaakimku. Kuwaasi waa dhibaatooyin ay ku jaah wareeraan waalidka u baahan masaariifta ilmaha. Laakiin, lacag badan oo masaariifta ilmaha ah ayaa la soo qaadaa iyadoo la adeegsanayo habka dakhli la reebida kolka la barbar dhigo kolka aan la adeegsan.  

Qolyaha shaqadu waa inay ka reebaan masaariifta ilmaha jeega shaqada mana ay takoori karaan qofka shaqaale ah oo uu quseeyo amar masaariifta ilmaha ah. Ka eeg ogaysiiska ku saabsan Habka Daliilo ku Soo Bandhigada Kumbuyutarka (MNDES) boggan iyo sidda loogu soo gudbiyo daliilaha dhagaysiga dacwada ee khadka.

Ka waran hadii waalidka ay tahay inuu bixiyo masaariifta ilmahu uu iskii u shaqeysto?  
Ka reebida dakhliga lama isticmaali karo kolka waalidku uu iskii u shaqaysto. Nasiib-darro, waa ay adkaan kartaa in laga helo masaariifta ilmaha qof iskii u shaqeysta. Ka reebida dakhliga waa la adeegsan karaa hadii waalidku uu yahay qandaraasle madax-banaan. 

Amarka masaariifta ilmahu waxa uu kordhaa 2-dii-sannaba mar bisha Maajo iyadoo sababtu tahay kordhinta tooska ah ee kharashka nolosha awgeed ah. Taa marmarka qaarkood waxaa loogu yeeraa (COLA) oo u taagan (qawimida kharashka nolosha). Haddii aad ka hesho adeegyada masaariifta ilmaha degmadda, Degmaddu waxa ay kuu dalbi waxa la yiraa COLA adiga. Haddii aadan ka helin adeegyada masaariifta ilmaha degmadda, adiga ayaa u dalbi kara waxa la yiraa COLA naftaada. Waalidku wuxuu kaloo codsan karaa in waxa la yiraa COLA la diido.

Waxa aad ka heli kartaa foomamka shabakada maxkamada (website) https://www.mncourts.gov/GetForms.aspx?c=6 ama Rugta Iskaa-Isu-Caawinta (Self-Help Center). Si aad u hesho Rug Iskaa-Isu-Caawin ah (Self-Help Center) gal shabakada (website) maxkamada ee ah http://www.mncourts.gov/selfhelp/ ama wac (651) 435-6535. Waydii xafiiska masaariifta ilmaha ee degmadda inuu ku caawiyo adigoo wacaya Khadka Akhbaarta Masaariifta Ilmaha ee Minnesota ee ah 651-431-4400 ama adigoo booqayana barta Masaariifta Ilmaha ee Minnesota (website).

Labada waalid kii raba ayaa codsan kara in wax laga bedelo amarka masaariifta ilmaha markii uu rabo isagoo xareysanaya codsi wax looga bedelayo (bedelid) masaaariifta. Laakiin, kaliya waxyaabo cayiman oo khaas ah ayey maxkamadahu u arkaan sabab wax looga bedeli karo amarka masaariifta ilmaha.  

Qaar ka mid ah sababaha loo bedeli karo amarka masaariifta ilmaha waxaa ku jira

• Isbedel ugu yaraan ah 20% uu ku yimaada dakhliga waalidka bixiya masaariifta ilmaha
• Isbedel ku yimaada tirada ilmaha ah ee labada waalidka ka dhaxeeysa ee uu gargaaro waalidka gargaarka bixiyaa  
• Waalidka masaariifta bixiyaa uu bilaabo inuu gargaar dowladeed helo  
• Ay jiraan wax weyn oo iska bedelay kharashaadka haynta ilmaha
• Ay jiraan isbedel ah helitaanka kaarka caafimaad ama kaarka ilkaha 
• Ilmo labada waalid wadaagaan uu naafoobo
• Labada qoloba ay ku heshiiyaan inay bedelaan (bedelidid) amarka

Hadii isbedel loo codsanayo iyadoo sababtu tahay isbedel ku yimid haynta ilmaha (dhild care) ama gargaarada kaarka caafimaad, kolkaa kaliya amarka qaybtiisaa ayaa la bedeli.

Xaakimka ama qaaligu kaliya waxa ay wax ka bedeli karaa amarka masaariifta ilmaha hadii ay jiraan wax “weyn oo iska bedelay” baahida ilmaha ama dhaqaalaha waalidka taa oo ka dhigi amarka hadda aad haystao mid aan xaq ahayn. Maxkamadu ma ay bedeli doonto amarka maxkamada hadii uusan cadadka masaariifta ilmahu uusan hoos ama kor aadayn ugu yaraan 20% ama $75. 
Kuwani waa waxyaabo bedeli kara amarka maxkamada ee masaariifta ilmaha:

• ilmaha oo noqda qaan-gaar
• wax isbedel ah oo weyn oo ku yimaada dakhliga ama baahida labada waalid midkood
• wax isbedel ah oo weyn oo ku yimaada baahida ilmaha
• helida gargaarada dowlada
• kharash badan oo daryeelka caafimaad ee ilmaha ku baxa
• kharashaad haynta ilmaha ah oo cusub ama mid horey u jiray oo isbedela
• is bedel weyn oo ku yimaada waqtiga jadwalka ee waalidka 

Hadii amarkaagu uu bedelayo cadad ah ugu yaraan 20% ama $75, laakiin aadan ogaan karin tirada inta habeen dhexid ah (jadwalkaagu uusan sidaa u cayinayn), kolkaa amarka masaariifta ilmaha waa uu isbedeli karaa – laakiin sii wad inaad isticmaasho xisaabta waqtiga waalidka ee amarkaagii hore, ee ha isticmaalin xisaabta cusub. Hadii aad doonayso inaad isticmaasho xisaabta qawimida waqtiga waalidka ee cusub, waxa aad u baahan tahay inaad maxkamada ka xareysato arji ku saabsan helida jadwalo cayiman. Sharciga Minnesota hadda waxa uu si cayiman u ogolaadaa arjiyada quseeya helida jadwalo cayiman oo ah waqtiga waalidka.    

Masaariifta ilmahu iskeed isuma bedesho kolka mid ka mid ah waxyaabaha kore ay dhacaan. Adiga iyo degmadu waa khasab inaad maxkamad ka xareysataan arji aad ku waydiisanaysaan xaakim ama qaali inuu soo saaro amar cusub. Amarkii hore wali waa uu jiraa waana la oofin inta Maxkamadu ka soo saarayso amar cusub.  Taasi waa wax dhab ah oo jira xataa hadii labada qoloba ay isku raacaan inay iyaga dhexdoodu ay sameeyaan isbedel.

Degdeg ugu dhaqaaq haddii aad dareensan tahay in amarka masaariifta ilmahu uu u baahan yahay in la bedelo! Maxkamadu waxa kaliya oo ay bedeli kartaa gargaarka laga bilaabo maalinta adiga ama degmaddu aad u gaysaan waalidka kale warqadaha arjigiina ah. Ma aad heli kartid cadadka gargaarka ah ee cusub ka hor waqtigaa.

Arjiga lagu codsanayo in wax laga bedelo amarku badanaa macnahiisu waa xaakim ama qaali ayaa waxa uu eegaa amarka oo dhan – masaariifta aasaasiga ah, gargaarada haynta ilmaha iyo kuwa kaarka caafimaadka. Waxaa jira marmar aad ka codsan karto xaakim ama qaali inuu wax ka bedelo uun qayb amarka ka mid ah. Hadii aad rabto inaad bedesho qayb amarka ka mid ah uun hubi inaad kala hadasho xafiiska masaariifta ilmaha ee degmadaada in arrintaa lagu  sameyn karo kiiska iyo in kale.

Khidmadaha
Hadii aad u baahan tahay inaad maxkamad ka xareysato arji lagu bedelayo amarkaaga masaariifta ilmaha, waa khasab inaad bixiso khidmad arji oo ah qiyaastii $100.

Haddii aad danyar tahay aadana awoodin inaad bixiso khidmadaha, waydiiso maxkamada khidmad ka saamixid. Tani waxaa loogu yeeraa (“In Forma Pauperis”) ama IFP.  Foomkani waxa uu maxkamada ka codsadaa inay kaa yareyso khidmada ama ay kaa wada saamaxdo si kolkaa aadan u bixin. Waxa aad ka heli kartaa foomka shabakada maxkamada ee ah. https://www.mncourts.gov/Help-Topics/Language-Access-Plans/Resources-in-Somali.aspx.

Adiga ama xafiiska masaariifta ilmaha ayaa ka codsan kara xaakim ama qaali inuu bedelo amarka masaariifta ilmaha adinkoo maxkamada ka xareysanaya arji wax looga bedelayo masaariifta ilmaha. Taasi waa oraah qoraal ah oo u sheegta xaakimka ama qaaliga waxa aad doonayso in la bedelo iyo sababta.

Waxaa jira labo siyaabood:

1. Waydiiso caawimaad xafiiska masaariifta ilmaha ee deegaankaaga  
2. Ka xareyso warqadaha maxkamadu adigu warqadah

Waydiiso Caawimaad Xafiiska Masaariifta Ilmaha ee Deegaankaaga 
Waa aad bedeli kartaa amarkaaga adiga waydiisanaya xafiiska masaariifta ilmaha ee deegaankaaga caawimaad. Ku waydiiso arrintan iyaga qoraal ahaan. U sheeg iyaga sababaha aad ugu malaynayso in amarka masaariifta ilmahu uu ugu baahan yahay in la bedelo. Hadii xafiiska masaariifta ilmahu uu aqbalo kiiskaaga ah dib u eegida iyo qawimida, waxa ay kolkaa maxkamada ka xareysan arji wax looga bedelayo masaariifta waxa ayna isticmaali doonaan “Habka Masaariifta Ilmaha ee la Ladigay” si loo helo amar masaariifeed oo cusub. Wixii ku saabsan akhbaarta la xiriirida ka wac khadka  651-431-4400 ama booqo shabakada website (ingiriisi kaliya) Waaxda Adeegyada (Bulshada Department of Human Services).

Khayraadka iyo shaqaalaha la heli karo oo kooban awgood, xafiiska masaariifta ilmaha mar walba ma uu awoodo inuu aqbalo kiiskaaga. Xafiiska masaariifta ilmaha kaliya waxaa uu sharcigu farayaa inuu ‘dib u eego uuna qawimo” amarkaaga masaariifta ilmaha 3-dii sannaba hal mar. hadii uu xafiiska masaariifta ilmahu uu go’aansado inuu dib u eego kiiskaaga, waxaa laga yaabaa inaysan awoodin inay bilaabaan inay ka shaqeeyaan kiiskaaga markiiba. Sababahaa awgood, waxaa dhici karta inaad u baahato inaad txigeliso inaad adiga naftaadu aad qaado talaabada wax looga bedelayo amarka.

Ka xareysiga warqada maxkamada adiga naftaadu
Sida kale ee wax looga bedeli karo masaariiftu waa inaad adiga naftaadu ama adiga oo uu ku caawianto qareen aad arji ka xareysato maxkamada.  Waxa aad ka heli kartaa foomamka shabakada maxkamada (website) https://www.mncourts.gov/Help-Topics/Language-Access-Plans/Resources-in-Somali.aspx ama Rugta Iskaa-Isu Caawinta (Self-Help Center). Si aad u hesho Rug Iskaa-Isu-Caawin ah (Self-Help Center) gal shabakada (website) maxkamada ee ah http://www.mncourts.gov/selfhelp/ (ingiriisi kaliya) ama wac (651) 435-6535.

1. Buuxinta Foomamka 
Warqadaha xirmada ah ee foomka waxaa la socda Arjiga iyo Dhaarta (oraah qoran).  Ku buuxi dhamaan akhbaarta lagugu waydiisto foomamka.  

Ku soo lifaaq cadeyn dakhligaaga ah warqada dhaarta. Hadii saacad aad ku shaqeyso, ku soo lifaaq nuqulo ah dabada 3-dii jeeg ee ugu dambeeyey ee shaqada ka qaadatay. Hadii aad leedahay dakhligo noocyo kale ah, ku soo wuxuun nooc qoraal ah oo cadeyn ah oo muujinaya inta ay le’eg tahay lacagta ku soo gashaa. Sidoo kale waa inaad buuxisaa warqada dhaarta aadna ku soo lifaaqdaa wixii kale ee akhbaar ah ee ku saabsan ilo dakhli. Kolkii aad buuxsio warqada dhaarta aadna ku lifaaqdo cadeynta dakhliga, kolkaa saxiix warqada dhaarta.

Kolka aad buuxiso foomamka, waydii shaqaalaha maxkamada jooga inay ku siiyaan balanta waqtiga dacwada la dhagaysanayo. Ku buuxi maalinta, waqtiga iyo goobta dacwada Arjiga la socda foomamka. Saxiiix taariikhdana ku qor Arjiga kuna qor ciwaankaaga saxiixaaga hoostiisa. 

2. U geeynta Arjiga
Kolkii aad dhamaystirto Arjiga iyo Warqada Dhaarta, ka samee 3 nuqul mid walba. Warqadahaas waa khasab in boostada la dhigo, laakiin adiga boostada ma aad dhigi kartid! Waa inaad heshaa qof kale oo ugu yaraan jira 18-sanno oo dira. Qofkaasi hal nuqul oo nuqulada ka mid ah waxa uu u diri waalidka kale, nuqulka labaadna waxa uu u diri xafiiska masaariifta ilmaha. Nuqulka sedexaad waa inaad naftaada ula hartaa. Qofka warqadaha boostada dhigay waa inuu buuxiyaa foomka “Warqada ku Dhaarashada ugu Geynta Boostada” ee la socotay waradaha kale ee xirmada ah. U buuxi hal Warqada Dhaarta u Geynta ah warqadaha boostada loo dhigay waalidka kale, midna labaadna u buuxi Warqad Dhaarta u Geynta ah ee boostada loo dhigay xafiiska masaariifta ilmaha. 

3. Ilaali Akhbaarta Xafidan Xareysana Arjigaaga
Qaarka mid ah akhbaartu waa xog sir ah oo xafidan mana aha inay arkaan dadweynahu. Si kolkaa akhbaarta caynkan ahi ay sir u ahaato, waxaa jira labo foom oo kala duwan oo ay khasab tahay inaad buuxiso aadna ka xareyso maxkamada iyaga iyo warqadaha kaleba. Kuwaasi waa foomamka layiraa Foom 11.1 iyo 11.2 (Forms 11.1 iyo 11.2.). Ka he Foomamkaa Rugta Iskaa-Isu-Caawinta (Self-Help Center) ama khadka (online) ka ee http://www.mncourts.gov/Help-Topics/Child-Support.aspx (ingiriisi kaliya).

Hadii aad xareyso warqado ay ku qoran yihiin akhbaar adiga, qolada kale iyo ilmahaaga ku saabsan, xareysi iyana Foomka 11.1 (Form 11.1).  Taasi waxa ay ilaalin waxyaabaha sida lambarada sooshal sakuuratiga (social security) ga, lambarada aqoonsiyada shaqooyinka iyo lambarada xisaabaadka bangigyada ee ku qoran warqadaha aad maxkamada ka xareysay. Akhbaartaa waxaa la mariyaa qalin madow (isku talaab) gabi ahaanba.  Hadii aadan xareysan foomka Foomka 11.1 (Form 11.1), waxyaabahaas waxaa arki karta dadweynaha. Waxaa sidoo kale lagugu soo dalaci karaa kharashaadka maxkamada waayo waxyaabahaas ma aadan xafidin.

Isticmaal Foomka 11.1 (Form 11.1), si aad ugu qorto dukumiintiyada ay ku qoran yihiin akhbaartaada dhaqaale. Taasi kolkaa waxa ay ka dhigi iyaga kuwo xafidan. Qaar ka mid tusaalooyinka waxyaabaha ay tahay in xogtooda la xafidaa waa:

• Jeegta shaqada dabadooda, oraahda shaqada,  foomamka (W-2),  ama kharashaadka ama dakhliga ganacsiga
• Nuqulada warqadaha canshuur-celinta iyo jadwalada canshuurta
• Oraahda bangiyada
• Oraahyda kaararka amaahda
• Jeeg diiwaan-geliyaha  

Ka xareyso Arjigaaga, Dhaartaada iyo 2 Dhaarta Boostada ugu geynta Warqadaha ah maxkamada ugu yaraan 7-cisho ka hor waqtiga dhagaysiga dacwada.   

4. Soo Aruurinta Akhbaarta
Akhbaarta Lacagta shaqada
Xafiiska masaariifta ilmahu waxa uu ka helaa nuqul qofka dakhligiisa la soo sheegay ah Gobolka Minnesota.  Waa inay siiyaan maxkamada akhbaarta lacagta shaqada ee cid walba kolka qof uu xareysi codsi wax looga bedelayo masaariif. Hadii aadan ka helin nuqul  ah akhbaarta lacagta shaqada wac xafiiskaaga masaariifta ilmaha waydiisanaya inay ku siiyaan. 

Hadii waalidka kale uu xareysto warqado, waa inay xareystaan warqada dhaarta ee dhaqaalaha. Waalidka xareynaya dhaartu waxa kuu lifaaqaa akhbaarta cadeynta ah (sida jeegta dabadooda aan ka ahayn in maxkamadu tiraa ma aysan heli karin.

Waxaad kalood isticmaali kartaa “amrid” (“subpoena”) si aad u hesho akhbaar ku saabsan dakhliga qofka kale.  Amridu waa amar maxkamadeed oo faraya qofku inuu siiso maxkamada akhbaar ama uu yimaado maxkamada dhagaysigeeda.

Ka hel amrida xafiiska Maamulka Maxkamada adigoo ku waydiisanaya qoraal ahaan. Codsiga qoraalka ahi waa inuu yiraa nooca dukumiintiga ah ee uu codsanayo iyo magaca iyo ciwaanka qofka aad doonayso inuu ku siiyo akhbaarta. Habraacyada sida loo isticmaalo amridu waxa ay ku qoran yihiin gadaalka foomka. Waxaad kalood uga codsan karaa amrida qof inuu keeno jeegta dabadooda, warqadaha canshuur-celinta, iyo waxyaabo kale oo cadeynaya dakhliga xilliga dhagaysiga dacwada. Waxaad kalood ku codsan kartaa amrida cadeyn ah kharashyada haynta ilmaha (child care) ama noocyada kaararka caafimaadka iyo kuwa ilmaha ilkaha ah ee waalidka kale ka heli karo shaqadiisa.  Waxaa jira khidmad lagu bixiyo amar walba oo maxkamadeed oo aad codsato hadii aadan ka haysan maxkamada Amarka u Aqoonsiga Danyarta [In Forma Pauperis (IFP) Order].

Waxaad sidoo kale tartiib u waydiisan kartaa waalidka kale inuu ku siiyo akhbaarta aad u baahan tahay. Sharci gobolku leeyahay ayaa dhigaya inay khasab tahay waalidku inay ka wada shaqeeyaan isa-siinta iyo iswaydaarsiga akhbaarta.  

Ugu dambayn, adiga iyo qaaliga waxa aad heli doontaan fursad aad wax uga waydiisaan waalidka kale akhbaarta adinkoo su’aalo waydiinaya xilliga dhagaysiga dacwada. Hadii aadan u malaynayn in waalidka kale uu imaanayo maxkamada aadana aqoon inta lacag ah ee isaga ama iyada soo gasha, waxaa aad isticmaali kartaa awooda maxkamada ee amrida ah si aad ugu khasabto inuu waalidka kale yimaado maxkamada. 

5. Aadida Dhagaysiga Maxkamada
Tag maxkamadda ama gal dhagaysiga dacwada ee iyadoo meelo kala fog-fog la kala joogo lagu qaadayo muuqaal baahiyaha 15 - daqiiqo ka hor waqtiga dhagaysiga dacwaddu ay bilaabmayso. Hubi, inaad hayso, waqtiga, maalinta iyo akhbaarta gelida khadka oo saxda ah.   Qaaligu waxaa dhici karta inuu doono inuu horey u sii bilaabo dhagaysiga dacwada hadii ay jiraan dhagaysi dacwooyin oo kiina ka horeeyey oo degdeg ku dhamaaday. Wax kasta waxaa ugu muhiimsan inaadan ka soo daahin dhagaysiga dacwada. Hadii dhagaysiga dacwadu uu dhamaaday kolka aad meesha tagto waxa aad dhumin fursadaadii aad wuxuun qayb ah uga noqon lahayd go’aanka. Go’aanka waxa ay gaari adiga la’aantaa.

Akhri “Waxa aad la imaansayso dacwada garnaqsiga ah?” ee ku yaal bogga 19 ee liiska akhbaarta aad u baahan tahay inaad xaakimka ama qaaliga siiso xilliga dhagaysiga dacwada. Marmarka qaarkood qaaligu waxa uu gaaraa go’aanka inta la joogo goobta dhagaysiga dacwada. Badanaa, waxa aad ku heli amar boostada ka dib dhagaysiga dacwada.

6. Eegida Amarka
Sida taxadar leh u akhri amarka kolka aad hesho. Waxaa dhici karta inaad u baahato inaad waydiiso xaakimka in wax laga bedelo amarka hadii uu leeyahay khaladaad yaryar, xog khaldan ama hadii si khaldan wax loo xukumay.

Waxaad kaloo la soo bixi kartaa (download) tilmaamaha bedelida amarada ee maxkamada gobolka ee http://www.mncourts.gov/Help-Topics/Child-Support.aspx (ingiriisi kaliya).  

Waalidka waa laga rabaa inuu bixiyo lacagaha masaariifta ilmaha ee maxkamadi amartay. Hadii xaalada waalidku ay is bedeshay, aysana bixin karin masaariifta ilmaha ee lagu amray inay bixiyaan, waa inay eegaan inay wax ka bedeli karaan (bedelid) amarka iyo in kale. Maxkamadu waxa ay eegi isbedelka, iyo sharciga ku saabsan wax ka bedelida amarada, waxa uuna dhimi karaa dhamaan ama qayb ka mid ah amarka. Ka eeg “Cutubka 5. Bedelida Amarka Masaariifta Ilmaha ee Hadda Jira” ee bogga 26 wixii kale ee akhbaar ah.

Dadka qaar waxaa dhici karta inay fajiciso sababta aan waajib-laha xabsiga loo dhigi waayey kolka bixin waayo masaariifta ilmaha? Ama sababta dadku ay u awoodaan inay ku badbaadaan bixin la’aan masaariifta?

Ka soo qaadida masaariifta ilmaha qof aan rabin inuu bixiyaa waa waxa ugu weyn ee dhibka ah ee haysta gobolka, waalidka ilmaha haya, iyo ummada gabi ahaanba

Minnesota waxa ay si joogta ah waxa uga bedeshaa una cusboonaysiisaa sharciyadeeda loo isticmaalo soo qaadida masaariifta ilmaha.

Dowladdu waxa ay isku daydaa dhamaan waxyaabahaas oo dhan si ay u caawiso in la hubiyo in masaariifta ilmaha la soo qaado:  

• Si toos ah jeega shaqada uga soo goynta masaariifta ilmaha.
• Maxkamad uga dacaweyn yaris maxkamadeed cidii bixin waydo lacagta.
• U qaadashada lacagta canshuurta masaariifta ilmaha.  
• Adeegysiga hay’ada lacag soo qaadida si ay u caawiyaan soo qaadida masaariifta ilmaha
• Laalida laysinada shaqada iyo kuwa wadida gawaarida.
• Qabsashada gawaarida iyo hantida kale ee qofka lacagta bixin waaya.
• Diidida codsiga dal-ku-galka (passport) ee waalidka bixin waaya masaariifta.  
• Ka ilaalinta waalidka inuu helida deeqaha waxbarashada ee ardayda.

Saas oo ay tahay, waxaa jira waalid badan oo aan bixin masaariifta ilmaha. Marmar badan dadkaasi waa dadka:

• iskood u shaqeysta
• lacag cadaan ah ku shaqeeya
• leh taariikh shaqo oo aan aad u xasiloonayn ama
• hadba meel u guura

Degmooyinku waxa ay ku kharash gareeyaan lacag aad u badan si ay isugu dayaan inay soo helaan dadkaa ayna maxkamad u hor keenaan, marmarka qaarkoodna ay xabsi u diraan. Dadka qaarkii ma ay haystaan wax lacag ah oo ay ku bixiyaan masaariifta ilmaha. Halka kuwa kale intii ay masaariif ilmood bixin lahaayeen waxay ka doortaan inay xabsi aadaan. Markii ay taasi jirto, waa ay adkaan kartaa ama waxa ay noqon kartaa waxa aan suurtagal ahayn in laga soo qaado masaariifta ilmaha dadka caynkaa ah. 

Hadii uu waajib-lahu uu diido inuu bixiyo masaariifta ilmaha, waa inaad hubiso in degmaddu ay isku dayeyso wax walba oo ay awoodo inay sameyso si masaariifta loo helo. Hadii aadan ku kalsoonayn in wax walba la isku dayeyo, Waaxda Adeegyada Bulshada, Qaybteeda Oofinta Masaariifta Ilmaha (Department of Human Services) ayaa kuu sheegi karta wixii kale ee aad sameyn karto. Ka wac iyaga khadka ah (651) 431-4400.

Sannad walba degmadda iyo gobolku waa khasab inay u sheegaan Laanta Canshuuraha Gudaha (IRS)] iyo Waaxda Dakhliga Canshuuraha ee Minnesota (Minnesota Department of Revenue) (hay’ada cashuuraha ee gobolka) hadii waajib-le lagu leeyahay masaariif ilmood oo uusan bixin. Hay’ada (IRS) waxa ay u qaadataa waajiblaha lacagtii canshuurta uga soo noqon lahayd masaariifta ilmaha ee lagu lahaa. Taa waxaa loogu yeeraa “canshuur qabsi.” Canshuur qabsigu waa waxa la heli karo lana adeegsan karo waajib-lahu ha qaato cayr ama yuusan qaadanine, laakiin cadadka masaariifta ilmaha ee lagu leeyahay waxa uu u baahan yahay inuu sareeyo hadii kiiska masaariifta ilmaha ahi uusan ku shaqo lahyn helid gargaar dowladeed. Hadii ay jirto lacag masaariif ilmood oo uu gobolku ku leeyahay waalidka, dowladdu iyada ayaa qaata lacagta canshuurta ah ee la qabsaday, xataa hadii waajiblahu uusan markaa cayr qaadan.

Maya.  Waalidka qaarkii waxa ay dareemaan inaysan helin waqti ku filan oo waqtigooda waalidka ee ilmaha ah waxa ayna isku dayaan inay joojiyaan bixinta masaariifta ilmaha inta ay ka heliyaan waqti badan. Laakiin, waqtiga waalidka iyo masaariifta ilmahu waa labo waxyaabood oo kale duwan.

Waalidku ma uu u joojin karo bixinta masaariifta ilmaha iyadoo sababtu tahay inuusan helin waqti waalid. Waalidka kalena ma uu u joojin karo waqtiga waalidka kale ilmaha arkayo iyadoo sababtu tahay ma ay ka helaan masaariifta ilmaha. Hadii uu jiro amar maxkamadeed, aana loo hogaansamin amakaa, waxa aad ka codsan kartaa maxkamadu inay oofiso amarkaa. Laakiin hadii aad joojiso inaad bixiso masaariifta ilmaha, kolkaa maxkamadu arrintaa kuma ay faraxsansanaan karto.   

Ka hel akhbaarta laga xiriiro xafiiska masaariifta ilmaha ee degmadaada iyo xafiiska maamulaha maxkamada , Waaxda Adeegyada Bulshada, Qaybteeda Oofinta Masaariifta Ilmaha (Minnesota Department of Human Services),khadka ah (651) 431-4400 ama gal shabakadooda (website) ah: https://mn.gov/dhs/people-we-serve/children-and-families/services/child-support/programs-services/enforcing-orders.jsp (ingiriisi kaliya).

Masaariifta Aasaasiga ah (Basic Support): Cadadka lagu bixiyo kharashaadka ilmaha. Kharashaadka aasaasiga ah waa waxyaabaha sida cuntada, dharka, kirada guriga ama khasiraadyada kale oo quseeya daryeelida ilmaha. Maxkamada ayaa goysa cadadkan iyadoo isticmaalaysa habraacyada goynta masaariifta ilmaha. 

Gargaarida Haynta Ilmaha (Child Care Support): Cadadka ay maxkamadu amarto si loo caawiyo bixinta kharashaadka haynta ilmaha kolka waalidku uu shaqada jiro ama uu iskuul dhigto. 

Masaariifta Ilmaha (Child Support): Lacagta la bixiyo si loo caawiyo korinta ilmaha. Waa isku dar ah masaariifta aasaasiga ah, gargaarida kaarka caafimaad, iyo gargaarida haynta ilmaha.

Waalidka Ilmaha Haya (Custodial Parent): Waalidka uu ilmahu (inta badan) la nool yahay.

Habraacyada Saboolnimada ee Dowlada Dhexe (Federal Poverty Guidelines): Waa shaxan muujinaya heerka saboolnimada ee heerarka dakhliga kala duwan iyo baaxada qoyska. Habraacyada Saboolnimada ee dowlada dhexe waxa loo isticmaalaa in lagu go’aamiyo masaariifta ilmaha “gaar meel u dhigida is-Gargaarida.”

Dakhliga Guud (Gross Income): Wadarta dakhliga dhamaan ilaha ka duwan ka kala yimaada ka hor inta aan canshuurta laga jarin.  

Dakhliga u Soo Hara Gargaarka (Income Available for Support): Cadadka Dakhliga guud ah ee ka sareeeya “gaar meel u dhigida is-Gargaarida.”   

Ilmaha La Wadaago (Joint Child):  Ilmaha ay labada waalid wada dhaleen ee kiiska masaariifta ah ku jira.  

Haynta Sharciga ah (Legal Custody): Xaqqa aad ku gaari karto go’aamo waaweyn oo ku saabsan ilmaha noloshiisa, oo ay ku jiraan meesha uu iskuulka ka dhiganayo, caqiidada, iyo daryeelada waaweyn ee caafimaad. Haysashada Ilmaha ee Sharciga ah ee kalida ah macnaheedu waa kaliya hal waalid ayaa leh xaq uu ku gaari karo go’aamo waaweyn oo ku saabsan ilmaha. Haysashada Ilmaha ee Sharciga ah ee la wadaago  macnaheedu waa labada waalidba go’aamada waaweyn ee ilmaha ku saabsan wadajir ayey u gaaraan.

Gargaarida Kaarka Caafimaadka (Medical Support): gargaarida kaarka caafimaadku waa cadadka masaariifta ka mid ah ee ay amarto maxkamadu si loo caawiyo bixinta lacagta kaarka caafimaadka ee bil walba la bixiyo, gacan ka gaysi Gargaarka Caafimaad (Medical Assistance), ama kharashaadka uusan bixin kaarka caafimaadku oo ay ku jiraan lacagaha la isku leeyahay.  

Waalidka Aan Ilmaha Hayn (Non Custodial Parent): Waalidka uusan ilmahu (inta badan) la noolayn.

Ilmaha Aan la Wadaagin (Non-Joint Child): Ilmaha waalidka midkii, laakiin labada waalid ee kiiska masaariifta ahi ka dhaxeeyaa aysan wada dhalan. Tusaale ahaan, ilmo waalid uu gaar u dhalay. 

Waajible (Obligee): Qofka hela masaariifta ilmaha.  

Waajiblahu lehe (Obligor): Qofka bixiya masaariifta ilmaha.

Dakhliga Waalidka ee Go’aamiya Masaariifta Ilmaha (Parent Income for determining Child Support) (PICS): Dakhliga waalidka marka laga reebo wixii loo jaro ilmaha aan la wadaagin. Tiradan waxaa loo isticmaalaa in lagu ogaado cadadka masaariifta aasaasiga ah, gargaarida haynta ilmaha (child care), iyo gargaarida kaarka caafimaadka.   

Waqtiga Waalidka (Parenting Time): Waqtiga waalidku uu ilmaha la qaato. Ma quseeyso cidda loo xukumay haysashada ilmaha. Waqtiga waalidku waxaa loogu yeeri jiray booqasho markii hore.  

Qawimida Kharashka Waalidka (Parenting Expense Adjustment): Tani waxa ay yareysaa masaariifta aasaasiga ah waayo waajiblaha lacagta uu ku khasiro ilmaha xilliga waqtiga waalidka ee uu hayo ayaa loo xisaabiyaa.  

Kolka la goynayo cadadka masaariifta ilmaha, waqtiga waalidka waxaa lagu ogaan karaa inta habeen ee uu ilmahu la hoydo waalidka ama maxkamadu waxa ay ogaan kartaa waqtiga waalidka iyadoo isticmaalaysa maalmaha, hadii ilmahu uu la joogo waqti badan waalidkaa laakiin uusan habeenkii la hoyan.

Hayshada Ilmaha (Physical Custody): Macnaheedu waa la noolaanta ilmaha iyo gaarida go’aamada maalin walba ee ku saabsan daryeelka ilmaha. Hayshada Ilmaha ee kalida ah macnaheedu waa in ilmahu la nool yahay (inta badan) hal waalid.  Hayshada Ilmaha ee la wadaago macnaheedu waa in ilmahu uu la nool yahay labada waalid uuna u dhaxeeyo lana wadaago waqti labada waalidba. 

Dakhliga La Kari Karo (Potential Income): Hadii waalid uu awoodo inuu shaqeeyo laakiin uusan shaqeyn ama uu shaqeeyo saacado yar, kolkaa maxkamadu waxa ay u xisaabin kartaa waxa uu kasban karo hadii uu saacada buuxa shaqeeya. Taa waxaa la yiraa dakhliga la kasban karo, waxaana loo xisaabiyaa dakhli ahaan kolka la gooynayo cadadka masaariifta ilmaha ah.

Cadadka Qofka loo reebaa (Self-Support Reserve): Waa cadadka dakhliga ah ee loo reebo kharashaadka nolosha ee waajib-laha ee bil walba. Taa macnaheedu waa cadadka masaariifta ilmaha ahi uma uu reebi karo waajiblaha cadad ka yar inta uu baahan yahay inuu ku noolaado bil walba, aan ka ahayn in waxa la yiraa cadadka ugu yar ay arrinta quseeyso. Cadadka Qofka loo reebaa waa 120% ee habraaca aqoonsiga saboolnimada ee qofka kaligii ah, taa oo ah $1,458 sannadka 2023.  

Manfacyada Sooshal Sakuuratiga iyo Kuwa Halgamayaasha Wadanka (Social Security nd Veteran’s Benefits): hadii waalid uu hawl-gab ama naafo yahay uuna qaato manfacayada Sooshal Sakuuratiga (Social Security) ama manfacyada Halgamayaasha wadanka (aan ka ahayn SSI), cadadka manfaca ah ee uu waalidku helaa waxa ay qayb ka tahay dakhligiisa. Haddii ilmahu uu helo manfacyo iyadoo sababtu tahay naafanimada ama haw-gabnimada waalidka, cadadka manfaca ah ee ilmaha la siiyo waxaa lagu daraa taxaalka masaariifta ilmaha ee waalidka naafada ama hawlgabka ah ha dhowna waxaa laga jaraa cadadka masaariifta ilmaha.

Xaq siinta Xilaha (Spousal Maintenance): Lacagta la amray in la siiyo xilo xilliga dacwada furiinka ah. Sidoo kale waxaa loogu yeeraa “masruuf.”

Qabsiga Lacagta Canshuurta (Tax Intercept): Kolka Laanta Canshuuraha Gudaha (IRS)] ama Waaxda Dakhliga Canshuuraha ee Minnesota (Minnesota Department of Revenue) ay u qaadato waalidka lacagtiisa canshuur-celinta masaariifta ilmaha ee lagu leeyahay.